Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΩΝ ΣΕ ΔΡΑΣΗ 

Του Γεωργίου Α. Δαουτοπούλου, daoutop@agro.auth.gr

Η Κοινωνία των Πολιτών συγκροτείται από τις οργανώσεις που οι ίδιοι δημιουργούν εθελοντικά, διαθέτοντας πολύτιμο χρόνο και οικονομικούς πόρους, για κοινωνική προσφορά. Κοινωνίες με ανεπτυγμένη εθελοντική προσφορά χαρακτηρίζονται από υψηλό επίπεδο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης.

Ένα ζωντανό παράδειγμα της Κοινωνίας των Πολιτών είχα την ευκαιρία να γνωρίσω πριν από λίγο στην πατρώα γη, στην Καστοριά. Το αίτημα για γνωριμία και συζήτηση δυνατοτήτων συνεργασίας, εκκρεμούσε από καιρό. Γνωριστήκαμε μέσω ενός εκλεκτού εντύπου που είναι και αυτό προϊόν της Κοινωνίας των Πολιτών. Της Πύλης Ανάπτυξης. Μιλήσαμε άπειρες φορές στο τηλέφωνο και αναβάλαμε τη συνάντηση για την πρώτη ευκαιρία που δυστυχώς ήρθε από την απώλεια μιας πολυαγαπημένης θείας.

Μετά το Μνημόσυνο, η ομάδα του Λάζαρου Κλετσίδη μας περίμενε για συνάντηση μιας ώρας που κράτησε τρεις. Η γυναίκα μου που ως οικολόγος είχε από χρόνια αρνητικές απόψεις για τους Γεωπόνους και τη δράση τους, απορώ τι μου βρήκε, είχε την ευκαιρία να γνωρίσει Γεωπόνους που πρωτοστατούν να μετασχηματίσουν τη σύγχρονη γεωργία σε μορφές πιο συμβατές με τη μακροχρόνια ευημερία του ανθρώπινου γένους. Για μια ακόμη φορά είχα τη χαρά να καμαρώνω παρά να απολογούμαι για τα περιβαλλοντικά εγκλήματα των Γεωπόνων.

Κοντά σε αυτούς Βιολόγοι, Περιβαντολόγοι, Δασολόγοι, Κτηνίατροι, Ιχθυολόγοι, Γεωλόγοι, Πολιτικοί Μηχανικοί και Δικηγόροι συγκροτούν μια διεπιστημονική κίνηση 40 και πλέον επιστημόνων. Αυτό που από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έβαλε σε δοκιμασία η Μυρτώ Πυροβέτση, στις πρωτοποριακές της έρευνες στην Πρέσπα, εδώ ήταν ζωντανή πραγματικότητα. Στόχος της ομάδας, η προστασία της Λίμνης. Μιας λίμνης που αν αφεθεί στις ορέξεις μικροσυμφερόντων και άγνοιας θα έχει την τύχη της Κορώνειας.

Επιστήμονες με διαφορετικές πολιτικές αντιλήψεις, από το Δημόσιο και Ιδιωτικό τομέα, ακόμη και άνεργοι σε αναζήτηση απασχόλησης, δεν διστάζουν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην προστασία της λίμνης. Όποιος την αντικρύσει, δικαιολογεί αυτούς τους εραστές του «ωραίου και του μεγάλου».

Στο ταξίδι της επιστροφής αναρωτιόμασταν για το μέγεθος της ευχάριστης έκπληξης. Αναζητήσαμε παράγοντες εξήγησης. Εις μάτην. Δεν ξέρουμε ακόμα τι είναι αυτό που μας κάνει να παραμερίζουμε διαφορές συμπαρατασσόμενοι στην υπηρεσία ενός ανιδιοτελούς σκοπού.

Μακάρι να είναι κάποιος ιός και μάλιστα εύκολα μεταδιδόμενος. Για να μετασχηματίσει τις αδρανείς σήμερα τοπικές κοινωνίες σαν και αυτήν που είχαμε τον 5^ο προ Χριστού αιώνα. Ως κοινωνιολόγος δεν θα την αποδώσω στον επικεφαλής της Πολιτικό. Ήταν δημιούργημα των Αθηναίων πολιτών εκείνης της Χρυσής περιόδου που έμεινε ανεξίτηλη στην παγκόσμια ιστορία.

Τα Αυγά της Κάργας 

Γεώργιος Α. Δαουτόπουλος, Καθηγητής Γεωπονίας ΑΠΘ, daoutop@agro.auth.gr

Κάθε φορά που βλέπω μια κάργα να πετάει, μούρχεται συχνά στο μυαλό η ίδια εφιαλτική ιστορία.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1950, η κάργα μαζί με αρκετά άλλα είδη, ανήκαν στα επικηρυγμένα είδη του ζωικού κόσμου. Τα θεωρούσαμε βλαπτικά για τις γεωργικές καλλιέργειες. Η θανάτωση τους και η προσκόμιση των πειστηρίων, επιβραβεύονταν χρηματικά από τη Δασική Υπηρεσία. Για την κάργα αποζημιώνονταν όσοι προσκόμιζαν στις κατά τόπους Δασικές Υπηρεσίες τα αυγά της ή τα πόδια από σκοτωμένα πουλιά.

Έξω από τον Άγιο Λουκά, στον κάμπο των Γιαννιτσών, δίπλα στην παλιά χαμηλή και γραφική Εκκλησία, βρισκόταν μια συστάδα από πανύψηλα καραγάτσια στα οποία φώλιαζαν πελαργοί, σπουργίτια και κάργες. Οι πελαργοί απολάμβαναν ασύλου. Στα πανύψηλα αυτά δέντρα που τα χέρια μας αδυνατούσαν να τα αγκαλιάσουν, ανεβαίναμε σε τακτά χρονικά διαστήματα και μαζεύαμε τα αυγά. Σε κάθε δέντρο ανέβαινε ένας. Ένα μαντήλι με δεμένες τις τέσσερις άκρες του σε ένα σχοινί έπαιζε το ρόλο του ασανσέρ που κατέβαζε από το δένδρο τα αυγά σε αυτούς που παρέμεναν στη βάση του.

Από όλα τα δέντρα που ήταν πάνω από 40 κομμάτια και η ηλικίας τους ξεπερνούσε τα 100 χρόνια, απομεινάρια της παλιάς και πυκνής φυσικής βλάστησης του βάλτου, και σε ύψος έφταναν τα 20-30 μέτρα, ένα μας προκαλούσε δέος. Ήταν ένα πανύψηλο καραγάτσι χωρίς κλαδιά στο βασικό του κορμό παρά μόνο στην κορυφή του. Και σαν να μην έφτανε η έλλειψη πλευρικής βλάστησης που καθιστούσε αδύνατο το σκαρφάλωμα, η κορυφή του έγερνε οριζόντια, απλώνοντας κλαδιά πάνω στα οποία υπήρχαν δεκάδες φωλιές. Λες και τα πουλιά το είχαν καταλάβει πως ήταν απρόσιτο και το είχαν πυκνοκατοικήσει. Πάνω από 50 φωλιές μετρούσαμε, αλλά ήταν αδύνατο να τις προσεγγίσουμε. Περιοριζόμασταν στα άλλα δέντρα που ήταν βατά κοιτάζοντάς το με φθόνο, αναλογιζόμενοι τα αυγά που χάναμε.

Σε αυτές τις πρώτες αναρριχήσεις γνώρισα τις φωλιές των πουλιών. Έπιανα τα πελώρια άσπρα αυγά των πελαργών και τα ξανάβαζα προσεκτικά στη θέση τους. Έχωνα τα χέρια στις δεκάδες φωλιές των σπουργιτών που υπήρχαν γύρω από τη φωλιά του πελαργού και έβγαζα έξω μερικά αυγά, για να τα περιεργαστώ. Να παρατηρήσω το χρώμα τους, τις βούλες που είχαν και να τα συγκρίνω με άλλα αυγά από άλλα είδη πουλιών που είχα παρατηρήσει σε προηγούμενες εξορμήσεις στην πλούσια ύπαιθρο του κάμπου.

Φθάνοντας μια ανοιξιάτικη ημέρα στην παλιά εκκλησία για την καθιερωμένη συλλογή των αυγών, αντικρίσαμε ένα πρωτόγνωρο θέαμα. Δεκάδες μικρά καργάκια, ανήμπορα να πετάξουν, περπατούσαν ανάμεσα στα χόρτα. Κοιτάξαμε αυτόματα προς το μέρος του απρόσιτου δέντρου. Η κορυφή του δεν υπήρχε. Οι θυελλώδεις άνεμοι της προηγούμενης ημέρας, την είχαν αποκόψει. Τώρα δεκάδες μικρά καργάκια βρίσκονταν στο έδαφος, λίγα μέτρα μακρύτερα, μαζί με τις φωλιές που ονειρευόμασταν να κουρσέψουμε.

Αλαλάζοντας από χαρά τρέξαμε προς το μέρος του δέντρου, αρχίζοντας ένα ξέφρενο χορό πάνω στις άδειες φωλιές. Δεν ξέρω ποιος έδωσε το πρόσταγμα. «Γρήγορα, τα πόδια από τα καργάκια». Την επόμενη ώρα, τρεις αθώες παιδικές ψυχές είχαν μεταβληθεί σε κανιβάλους. Πιάναμε τα καργάκια και ζωντανά τους κόβαμε τα πόδια! Αυτήν την εικόνα των μικρών πουλιών που προσπαθούσαν να περπατήσουν στα κομμένα πόδια, θα κάνω πολύ καιρό να την ξεχάσω.

Η Μεταρρύθμιση Ραγκούση 

Του Γεωργίου Α. Δαουτοπούλου, daoutop@agro.auth.gr

Τη στιγμή που θα διαβάζεται το άρθρο, η μεταρρύθμιση Ραγκούση, θα είναι γεγονός. Το σωστό είναι να τη λέμε μεταρρύθμιση του Ραγκούση και όχι του Καλλικράτη. Ο αρχαίος πρόγονός μας δεν έχει καμιά σχέση με τη μεταρρύθμιση. Δεν πήρε μέρος στις διαβουλεύσεις και τα παζάρια, ούτε υπαγόρευσε κανόνες εύρυθμου σχεδιασμού. Συνεπώς, γιατί θέτουμε σε δοκιμασία τη φήμη του άνδρα;. Αυτός ήταν αρχιτέκτονας που δεν σχεδίαζε στο ποδάρι, αλλά με τον Χρυσό Κανόνα.

Ο αρχαίος συμπατριώτης μας είχε υιοθετήσει τον χρυσό κανόνα στην αρχιτεκτονική ενώ τώρα με πολιτικές σκοπιμότητες και παρεμβάσεις ισχυρών ανθρώπων μέσα στο Κυβερνητικό χώρο χτίζεται μια αρχιτεκτονική της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που έχει το στοιχείο της αυθαιρεσίας και επιτρέπει παρεμβάσεις. Όπως και οι άλλες κατασκευές μας, τα έργα και η πολιτεία μας.

Γιατί δεν υιοθετούμε αυτό που κάνουν στις ΗΠΑ;. Κάθε μεταρρύθμιση ή Νόμος ξεκινά από κάποιους εκλεγμένους αντιπροσώπους της Βουλής και έτσι τηρείται η αρχή της ανεξαρτησίας των επιπέδων εξουσίας. Όταν ο Νόμος παίρνει την τελική μορφή και ψηφίζεται φέρει τα ονόματα των πρωτεργατών του. Και όταν κάτι πρόκειται να φέρει το όνομά σου, όπως αντιλαμβάνεστε, είσαι προσεκτικός και θέλεις να κάνεις κάτι που θα αντέξει στο χρόνο. Όχι σαν αυτά τα εκατοντάδες νομοσχέδια που περνούν από την Ελληνική Βουλή με τροποποιήσεις της τελευταίας στιγμής.

Τρανταχτό παράδειγμα η παρέμβαση του συμπατριώτη μας Προέδρου της Βουλής που θα συγκαταλέγεται μεταξύ των ηττημένων ή των αδικημένων. Το αίτημά του δεν εισακούστηκε από το Υπουργείο Εσωτερικών το οποίο «υποκρίθηκε ότι ακούει» και δεν άκουσε «τα πολύ λογικά επιχειρήματα» του κ. Προέδρου. 

Ας μας επιτρέψει ο αγαπητός μας συμπατριώτης να διαφωνήσουμε μαζί του. Η παρέμβασή του ορθά δεν έγινε αποδεκτή. Η ευθύνη για τη διαχείριση και προστασία της λίμνης Καστοριάς πρέπει να είναι στην αποκλειστική αρμοδιότητα ενός Δήμου, αν θέλουμε επιτέλους να πάρουμε μέτρα προστασίας που έπρεπε να είχαμε πάρει πριν από 20 και πλέον έτη. Εμείς είχαμε προτείνει, σε προηγούμενο άρθρο και μάλιστα από ετών, την εφαρμογή της αρχής της λεκάνης απορροής. Οι πολιτικοί όμως χρόνια τώρα δεν ακούν τους επιστήμονες. Περιορίζονται στις συμβουλές μιας ομάδας ακριβοπληρωμένων συμβούλων που συχνά δεν έχουν την εμπειρία και το εύρος των γνώσεων που έχει η επιστημονική κοινότητα της χώρας μας, η οποία είναι πρόθυμη πάντα να βοηθήσει, αν υπάρχει ειλικρινής διάθεση από τους πολιτικούς να ακούσουν. Και ας διαφωνήσουν. Αλλά ούτε ρωτούν. Ούτε ακούν.

 Αγγελιοφόρος Σαββάτο 29/5/2010

Φράγμα Ακούω και Φράγμα δε Βλέπω 

Του Γεωργίου Α. Δαουτοπούλου, daoutop@otenet.gr

Επί Υπουργίας Ανωμερίτη, ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Γεωργίας με τον οποίο γνωριστήκαμε σε μια ημερίδα της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας και έκτοτε συχνά ανταλλάσσαμε επιστολές, είχε την καλοσύνη να μου στείλει τον κατάλογο των αρδευτικών έργων που προωθούσε το Υπουργείο Γεωργίας στο χώρο της Μακεδονίας.

Στον μακρύ κατάλογο περιλαμβάνονταν και το φράγμα του Νεστορίου που μάλιστα είχε ενταχθεί στα έργα που θα υλοποιούνταν από το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο. Από τότε πέρασαν δώδεκα και πλέον έτη, αλλά το φράγμα μόλις πριν από 2 χρόνια δημοπρατήθηκε, εγκαταστάθηκε ο ανάδοχος και οι εργασίες προχωρούν με ρυθμό χελώνας ή μάλλον σταμάτησαν. Αν δεν έχει δοθεί μεγάλη έκπτωση και αν ο εργολάβος δεν το παρατήσει στη μέση, για πολλούς και διάφορους λόγους, και ώσπου να γίνει η μελέτη για το δίκτυο διανομής του νερού και κατασκευαστεί, θα περάσουν τουλάχιστον, στην καλύτερη των περιπτώσεων, άλλα 10 και πλέον χρόνια. «Ποιος ζει, ποιος πεθαίνει» ή ζήσε Μάη, να φας τριφύλλι», θα απαντούσε ένας σοφός γέροντας αγρότης της περιοχής.

Στο μεταξύ, η ανάγκη για αύξηση του γεωργικού εισοδήματος για τη συγκράτηση του πληθυσμού, είναι μεγαλύτερη από ποτέ. Χωρίς αρδευτικό νερό, δε μπορούμε να κάνουμε αναδιάρθρωση των καλλιεργειών. «Με στάρια, χαΐρι και προκοπή δεν υπάρχει», μου έλεγε γεωργός της περιοχής που μάλιστα σταμάτησε να τα καλλιεργεί γιατί τα έξοδα ήταν μεγαλύτερα από τα έσοδα.

Μπορούσαμε και μπορούμε να φτιάξουμε μικρά αρδευτικά δίκτυα, χρησιμοποιώντας ως χώρο αποθήκευσης την κροκάλα του ποταμού. Ένα κάθετο χαμηλό φράγμα που δεν θα υπερβαίνει το ύψος της υφιστάμενης κροκάλας, κάθε 1000 ή περισσότερα μέτρα, θα συγκεντρώνει αρκετό νερό για να ποτίσει με φυσική ροή ή άντληση τα χωράφια που βρίσκονται εκατέρωθεν του, ανάλογα με το ανάγλυφο. Μάλιστα πρόσφατα, με αφορμή άρθρο που δημοσιεύτηκε σε Ελληνικό περιοδικό με τον τίτλο υδραυλικός κριός, έκανα μια μικρή αναζήτηση στο διαδίκτυο. Υπάρχει η δυνατότητα να εγκαταστήσουμε αντλίες που θα τις φτιάξουμε οι ίδιοι και θα μπορούν από μια μικρή υδατόπτωση με μεγάλη διατομή σωλήνα να μας ανεβάζουν το νερό, σε μια μικρότερη διατομή και παροχή, σε ύψη που μπορούν να υπερβαίνουν και τα 30 μέτρα χωρίς την κατανάλωση ενέργειας, με λειτουργία μάλιστα 24 ώρες το 24ωρο!.

Ταυτόχρονα δεν πρέπει να προετοιμαστούμε και να δοκιμάσουμε νέες καλλιέργειες που θα προτείνουμε στους γεωργούς που τώρα θα έχουν τη δυνατότητα περισσότερων επιλογών; Ασφαλώς. Μια σώφρον Τοπική και Περιφερειακή Διοίκηση αυτό θα έκαμνε. Και είναι καιρός για να το κάνει.

Η μεταφορά των αρμοδιοτήτων της Διεύθυνσης Γεωργικής Ανάπτυξης από τη Νομαρχία που καταργήθηκε στους νέους Καλλικρατικούς Δήμους, μας αφήνει σκεπτικούς. Αν ακολουθηθεί το πρότυπο που καθιερώθηκε στις Νομαρχίες όπου επικράτησαν οι πελατειακές σχέσεις και η βραχυχρόνια αντιμετώπιση των αγροτικών θεμάτων, θα έχουμε μια σοβαρή οπισθοδρόμηση. Είναι καλό για το πολιτικό μέλλον των αιρετών να χτυπάνε τους αγρότες στην πλάτη, να τους διαβεβαιώνουν ότι αυτοί είναι κοντά τους, να υιοθετούν ακραία συνθήματα του τύπου, «τιμές Αθηνών και όχι Βρυξελλών», να κάνουν τα στραβά μάτια στις παρανομίες και να θεωρούν ότι οι επιδοτήσεις είναι ξένα λεφτά που πρέπει να τα φάμε. Δεν είναι όμως καλό για το μέλλον αυτής της χώρας. Μέρος της παρούσας βαριάς κρίσης, οφείλεται και σε αυτές τις μικροπολιτικές πρακτικές.

Αντιθέτως, αν η μεταφορά αποτελέσει αφορμή για ένα σάλπισμα κινητοποίησης των δημιουργικών δυνάμεων των τοπικών κοινωνιών θα έχουμε μια νέα αναπτυξιακή πορεία. Επιστήμη και πρακτική, αν εγκαταλείψουν την αμοιβαία εχθρότητα και περιφρόνηση η μία για την άλλη, σε συνδυασμό με τις εξαιρετικές εδαφοκλιματικές συνθήκες και τα εδαφοκλιματικά μας συγκριτικά πλεονεκτήματα, θα μπορέσουμε να φτιάξουμε μια αγροτική παραγωγή περιζήτητη για τα ημεδαπά και αλλοδαπά αστικά κέντρα.

Η υιοθέτηση των αρχών της αειφορικής γεωργίας με περιορισμό της ενεργειακής εξάρτησης, με περιορισμό των χημικών εισροών, με αντικατάστασή τους από μεράκι και γνώση και μάλιστα επιτόπια, με αλλαγή των σπάταλων αρδευτικών συστημάτων, με υιοθέτηση πρακτικών μειωμένης κατεργασίας του εδάφους, με επαναφορά και αξιοποίηση των γεωργικών υπολειμμάτων, με συνδυασμό γεωργίας και κτηνοτροφίας, με επιτόπια μεταποίηση της αγροτικής παραγωγής και νέες τεχνολογίες (Ενεργοί Μικροοργανισμοί, Μυκόρριζες και Ζεόλιθος ή Ατταπουλγίτης),  είναι μερικοί από τους τρόπους που θα μας οδηγήσουν στη νέα γεωργική πορεία και ευημερία.

Ο γράφων έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια με τη μελέτη και εισαγωγή νέων καλλιεργειών και τεχνολογιών στην Ελληνική γεωργία που αξίζει να δοκιμαστούν. Αν η Αντιπεριφέρεια ή κάποιος συλλογικός φορέας το επιθυμεί, είμαστε στη διάθεσή τους για τη διοργάνωση μιας ημερίδας με θέμα το Μέλλον της Γεωργίας στην Καστοριά, μέσα στα πλαίσια του εορτασμού της εκατονταετίας από την απελευθέρωση της πόλης και της περιοχής.

Η γνώση υπάρχει. Αναζητείται η πολιτική βούληση και ένα βλέμμα στραμμένο στη μακροχρόνια ανάπτυξη αυτού του τόπου. 

Επαγγελματικά Αδιέξοδα 

Του Γεωργίου Α. Δαουτοπούλου, daoutop@agro.auth.gr

Η Κωνσταντίνα πέρασε με την πρώτη στις Πανελλήνιες εξετάσεις. Ήθελε να ακολουθήσει το επάγγελμα του πατέρα της. Να γίνει Οδοντογιατρός σε μια γειτονική κωμόπολη. Λίγο όμως ο υπολογιστής, λίγο ο ανταγωνισμός, λίγο μια υστέρηση κάποιας μονάδας την έφεραν στο Φαρμακευτικό τμήμα του ΑΠΘ.

Τέλειωσε τις σπουδές της χωρίς καθυστέρηση και εδώ και τρία χρόνια αναζητεί εναγωνίως επαγγελματική αποκατάσταση. Το επάγγελμά της συγκαταλέγεται στα λεγόμενα κλειστά. Είμαστε μια χώρα κλειστών. Κλειστές πόρτες, κλειστές ευκαιρίες, κλειστές προοπτικές.

Υπάρχουν πληθυσμιακά κριτήρια (1 φαρμακείο ανά 1500 κατοίκους) και κριτήρια αποστάσεων του ενός φαρμακείου από το άλλο (200 μέτρα). Πρότεινα να αναζητήσει στέγη σε έναν από τους περιαστικούς Δήμους της πόλης που γνωρίζουν πρωτοφανή πληθυσμιακή αύξηση.

Η απάντηση αρνητική. Πρέπει να γίνει απογραφή πληθυσμού (γίνεται κάθε 10 έτη) και να θελήσουν οι νέοι έποικοι να απογραφούν στη νέα τους κατοικία για να προκύψουν τα νέα πληθυσμιακά δεδομένα που θα δικαιολογήσουν νέες άδειες. Αν δηλαδή κάποιος αποφοιτήσει τον επόμενο χρόνο της απογραφής, πρέπει να περιμένει 10 ολόκληρα χρόνια για να διεκδικήσει μια από τις νέες θέσεις που θα προκύψουν!.

Υπάρχουν όμως και άλλοι τρόποι επαγγελματικής αποκατάστασης. Στη χώρα της διαφθοράς, όπου καταρρίπτουμε το ένα ρεκόρ μετά το άλλο, αν είναι δυνατόν να μην έχουν επινοηθεί τρόποι για όσους έχουν το μαγικό και υπερδύναμο χαρτάκι;. Το χρήμα.

Μια άδεια φαρμακείου στην πόλη μας στοιχίζει σήμερα 300 έως 500 χιλιάδες ευρώ αναλόγως θέσης. Λεφτά μαύρα, όπως αποκαλούνται, αφού δεν θα φανούν πουθενά. Δεν θα φορολογηθούν. Δεν θα υπολογιστούν στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν και αναρωτιέμαι πόσο φταίει η Στατιστική Υπηρεσία για την έλλειψη αξιοπιστίας των στατιστικών της και πόσο φταίει το σύστημα που επιτρέπει τέτοιες κρυφές δοσοληψίες.  Γιατί, οι άδειες όσων συνταξιοδοτούνται, να μην επιστρέφουν στην Πολιτεία για να τις διαθέσει σε νέους και νέες με διαφανή κριτήρια; Τόσο απλά.

Δεν θα εκπλαγώ αν σε λίγο δω στους πίνακες ανακοινώσεων του Φαρμακευτικού Τμήματος ανακοινώσεις του τύπου. «Ζητείται πτυχιούχος φαρμακοποιός για γνωριμία με νεαρό/νεαρά κληρονόμο φαρμακείου με σκοπό το γάμο. Τηλ. 694516….. Θα τηρηθεί εχεμύθεια»!

Αγγελιοφόρος, 15/12/2009

Το Ενεργειακό Πρόβλημα

Του Γεωργίου Α. Δαουτοπούλου, daoutop@agro.auth.gr

Η κρίση του φυσικού αερίου φέρνει και πάλι στην επικαιρότητα το ενεργειακό πρόβλημα. Σε μια χώρα με μεγάλη εξάρτηση από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο και γενικά τους μη ανανεώσιμους ενεργειακούς πόρους και με παράλληλη διόγκωση του Δημόσιου χρέους, το ενεργειακό πρόβλημα έπρεπε να αναχθεί σε εθνικό θέμα άμεσης προτεραιότητας.

 Πριν από λίγα χρόνια, ήμασταν από τις πρώτες χώρες σε επιφάνεια ηλιακών συλλεκτών ανά κάτοικο. Σήμερα έχουμε υποχωρήσει στην τέταρτη θέση. Μας πέρασε ακόμη και η Αυστρία με πολύ λιγότερη ηλιοφάνεια από τη χώρα μας. Σε άλλες χώρες είναι υποχρεωτική η εγκατάσταση ηλιακών θερμοσιφώνων στα νεόδμητα κτίρια. Γιατί να μην την καταστήσουμε υποχρεωτική και στη χώρα μας και παράλληλα να απαλλάξουμε ολοσχερώς τη σχετική δαπάνη από το φορολογητέο εισόδημα;. Θα δώσουμε εργασία σε ελληνικές επιχειρήσεις, θα μειώσουμε την ενεργειακή εξάρτηση και θα προστατεύσουμε το περιβάλλον. Με ένα σμπάρο, τρία τρυγόνια!

 Αξιόλογη είναι η και η συμβολή της Γεωθερμίας. Το ΙΓΜΕ έχει ανακαλύψει πολλά γεωθερμικά πεδία στη χώρα μας που θα μπορούσαν να θερμάνουν οικισμούς, θερμοκήπια, ξηραντήρια και να παράγουν ακόμη και ηλεκτρική ενέργεια αλλά αδυνατούμε να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε ένα καθεστώς αειφορικής διαχείρισης αυτών των πεδίων.

Ίδια απογοητευτική κατάσταση και σε μια άλλη ανανεώσιμη πηγή ενέργειας. Μια γενναιόδωρη ενίσχυση των φωτοβολταϊκών συστημάτων, αντί να φέρει την άνοιξη, έφερε το τέλμα. Το σύστημα παρέλυσε από τις αιτήσεις των ενδιαφερομένων και ακόμη αναζητούνται λύσεις από το αδιέξοδο. Μερικές φορές τείνω να πιστέψω ότι είμαστε εντελώς άχρηστοι σε αυτή τη χώρα.

Υπολογίζεται ότι οι ΑΠΕ μπορούν να καλύψουν το 40% των ενεργειακών αναγκών της χώρας μας και παράλληλα να δημιουργήσουν δεκάδες χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας. Αυτοί δεν είναι επιθυμητοί και εφικτοί στόχοι;. Τι φταίει και δεν τους υιοθετούμε; Μήπως ο χρονικός ορίζοντος των πολιτικών μας που βλέπουν σε βάθος τετραετίας που συνήθως είναι τριετία ή ακόμη και διετία;

Αν η Πολιτεία αισθάνεται αδύναμη να συλλάβει το μέγεθος του προβλήματος, γιατί δε συγκροτεί μια διεπιστημονική επιτροπή από ειδικούς να τη συμβουλέψουν στο τι πρέπει να κάνει;. Αν έχουμε ειδικούς στη χώρα μας; Και βέβαια έχουμε. Και μάλιστα εκλεκτούς και με διεθνή αναγνώριση.  

 Εφημερίδα Αγγελιοφόρος, 20/1/2009

            Αειφόρος Τοπική Ανάπτυξη

Γεώργιος Α. Δαουτόπουλος 

Καθηγητής Αγροτικής Κοινωνιολογίας ΑΠΘ, daoutop@agro.auth.gr

Παραδοσιακά, η διχοτομική θεώρηση του αγροτικού και αστικού χώρου ήταν κυρίαρχη στην αναπτυξιακή θεωρία και πρακτική όπως τεκμηριώνεται από τις επικρατούσες πολιτικές και πρακτικές οι οποίες αναφέρονταν σε χωρικές και τομεακές παρεμβάσεις. Έτσι, πολύ λίγο ήταν το ενδιαφέρον στην αγρο-αστική αλληλεπίδραση. Οι αγροτικές περιοχές θεωρούνταν ως πηγές τροφής και πρώτων υλών, ως δεξαμενή καθαρού νερού, αέρα και φθηνής εργασίας για τα αστικά κέντρα. Επιπρόσθετα, πολιτισμικά στοιχεία διατηρούνταν στις αγροτικές περιοχές ενώ στα αστικά κέντρα τα πολιτισμικά στοιχεία υιοθετούν έναν περισσότερο κοσμοπολίτικο χαρακτήρα. Από την άλλη μεριά, οι αστικές περιοχές θεωρούνταν και αντιμετωπίζονταν ως οι αγορές των αγροτικών προϊόντων και εισροών και ως τόποι όπου προσφέρονται εξειδικευμένες υπηρεσίες και ένα μεγάλο φάσμα ευκαιριών απασχόλησης. Τελικά, πληροφόρηση, νεωτερισμοί και νέα τεχνολογία ήταν διαθέσιμα μόνο στα αστικά κέντρα.

            Σήμερα, οι αγροτικές και αστικές περιοχές δεν μπορούν να μελετηθούν ή να αντιμετωπιστούν στην αναπτυξιακή βιβλιογραφία και πρακτική σε απομόνωση. Απεναντίας, αντιμετωπίζονται ως περιοχές οι οποίες αλληλεπιδρούν και έχουν αναπτύξει ποικίλους δεσμούς. Άνθρωποι, τροφές/εμπορεύματα, εισοδήματα/κεφάλαια, πληροφόρη­ση, ρύποι και απορρίμματα και κοινωνικές αλληλεπιδράσεις παίζουν έναν σπουδαίο ρόλο στο μετασχηματισμό του αγροτικού και αστικού χώρου σε όλες τις χώρες του κόσμου. Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών αναγνωρίζονται όλο και περισσότερο ως θεμελιακοί παράγοντες στη διαδικασία της κοινωνικής, οικονομικής, μορφωτικής και περιβαλλοντικής αλλαγής. Επιπρόσθετα, υπάρχει μια αυξανόμενη αγρο-αστική αλληλεπίδραση, ιδιαίτερα στην περιαστική επαφή όπου έχουμε ένα μωσαϊκό από γεωργικά και αστικά οικοσυστήματα, μια αυξημένη ετερογένεια τόσο οικονομικά όσο και κοινωνικά, γρήγορες αλλαγές και διαφορετικά και συγκρουόμενα συμφέροντα, πρακτικές και αντιλήψεις. Οι παρούσες αυξημένες αλληλεπιδράσεις μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών είναι αποτέλεσμα των βελτιωμένων υποδομών, αυξημένων μετακινήσεων ανθρώπων (κοινωνικά δίκτυα, συγγενικοί και οικογενειακοί δεσμοί), αυξημένης πρόσβα­σης των ανθρώπων στην πληροφόρηση, αυξημένης συμμετοχής στις πολιτικές διαδικα­σίες, αυξημένης πρόσβασης στις αγορές και τελικά αυξημένες ροές υγρών και στερεών αποβλήτων. Οι περιφερειακές διοικητικές αρχές απέτυχαν στη γεφύρωση των αγροτικών και αστικών ενδιαφερόντων.

Η άποψή μας για το χωρικό και τομεακό σχεδιασμό μπορεί να ονομαστεί «Αειφόρος Τοπική Ανάπτυξη» μια και αναζητά τη μακροχρόνια επιβίωση των αγροτικών περιοχών και ταυτόχρονα την αειφορικότητα των πρακτικών (Daoutopoulos, et al, 2001; Δαουτόπουλος και άλλοι, 2005). Η αειφορία πρέπει να καταστεί ο τελικός σκοπός κάθε παρέμβασης στις αγροτικές και αστικές περιοχές. Επί του παρόντος, οι αγροτικές περιοχές αντιμετωπίζουν νέα προβλήματα καθώς τα αγροτικά εισοδήματα μειώνονται καθώς αντιμετωπίζουν τον ανταγωνισμό από παρόμοια προϊόντα των αναπτυσσόμενων χωρών. Επιπρόσθετα, οι βιομηχανικές μονάδες μεταφέρονται σε χώρες με φθηνή εργατική δύναμη αφήνοντας πίσω τους μαζική ανεργία. Το μέλλον φαίνεται χλωμό για τους ανθρώπους της υπαίθρου οι οποίοι θα επιβιώσουν για λίγα χρόνια με τις επιδοτήσεις τη αναθεωρημένης  ΚΑΠ. Το νέο καθήκον των σχεδιαστών μέτρων πολιτικής και των ερευνητών είναι να αντι­μετωπίσουν αυτά τα προβλήματα και να διαμορφώσουν ένα νέο αναπτυξιακό υπόδειγμα.

Έχουμε λάβει υπόψη μας ένα αριθμό παραγόντων που αποδεικνύουν την ανάγκη να υιοθετήσουμε έναν αειφορικό σχεδιασμό, όπως:

α) Δεν υπάρχει ομοιομορφία στα χαρακτηριστικά και στις σχέσεις μεταξύ μικρών πόλεων και των περιοχών που τις περιβάλλουν. Συνεπώς, χρειαζόμαστε πολιτικές οι οποίες πρέπει να λάβουν υπόψη τους όλο το φάσμα των ιδιαιτεροτήτων που υπάρχουν,

β) Οι αγορές δεν είναι τέλειοι θεσμοί για την κατανομή πόρων και τιμών. Είναι μάλ­λον κοινωνικοί θεσμοί στις οποίες μερικοί συμμετέχοντες έχουν καλύτερη πρόσβαση σε πληροφορίες ή σε άλλα κρίσιμα στοιχεία και συνεπώς έχουν ένα πολύ αξιόλογο πλεονέ­κτημα έναντι των άλλων συμμετεχόντων στην αγορά,

γ) Οι συγκεντρωτικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων δεν λειτουργούν σε αυτό το πολύπλοκο και διαφοροποιημένο περιβάλλον. Αντίθετα, ο τοπικός πληθυσμός πρέπει να αναλάβει περισσότερα καθήκοντα για να αντιμετωπίσει αυτά τα θέματα με συμμετοχή στην τοπική διαδικασία λήψης των αποφάσεων. Η αρχή της επικου­ρικότητας πρέπει να εφαρμοστεί. Αποκέντρωση και εκδημοκρατικοποίηση των το­πι­κών διοικήσεων πρέπει να λάβει μεγαλύτερη προτεραιότητα (Burns et al, 1994),

δ) Επενδύσεις και αναζήτηση πόρων στο τοπικό επίπεδο με στόχο να διασφαλιστεί η οικονομική αειφορία,

ε) Η ανάγκη για την αύξηση και διασφάλιση της ασφάλειας των τροφίμων,

στ) Πρέπει να διασφαλιστεί η περιβαλλοντική αειφορία κάθε δράσης, πρακτικής ή αναπτυξιακής διαδικασίας ώστε να επιτευχθεί η αειφορία.  

Ο αειφορικός σχεδιασμός χρειάζεται μια νέα μονάδα παρέμβασης, αυτήν της λεκάνης απορροής (Δαουτόπουλος, 2005). Οι διοικητικές περιοχές όπως έχουν οριστεί, συχνά διαμοιράζουν τις περιοχές παρέμβασης ανάμεσα σε διαφορετικές λεκάνες απορροής καθιστώντας το συντονισμό του σχεδιασμού μια πολύ δύσκολη διαδικασία. Για παράδειγμα, εάν μια περιοχή στα χαμηλά αντιμετωπίζει προβλήματα πλημμύρων, οι παρεμβάσεις που χρειά­ζονται για τη διόρθωση της κατάστασης πρέπει να γίνουν στα ανάντη της περιοχής. Εάν αυτή η περιοχή βρίσκεται σε άλλη διοικητική διαίρεση, ο σχεδιασμός της αναγκαίας παρέμβασης γίνεται πάρα πολύ δύσκολος αν όχι αδύνατος.

Η διαδικασία λήψης αποφάσεων απαιτεί ένα αποκεντρωμένο και συμμετοχικό σύστημα, μια και οι περιβαλλοντικές και αναπτυξιακές δράσεις απαιτούν την κοινωνική αποδοχή για μια αποτελεσματική υλοποίηση των δράσεων.

Οι αγροτικές οικονομίες στις ανεπτυγμένες χώρες βρίσκονται σε μια αυξανόμενη ευάλωτη θέση καθώς παράγουν προϊόντα χωρίς προστιθέμενη αξία, συνήθως ευπαθή και δεν έχουν την εμπορική δύναμη να υπαγορεύσουν τις τιμές. Ως αποτέλεσμα, τα αγροτικά εισοδήματα μειώνονται και οι τοπικές οικονομίες περνούν από μια σοβαρή κρίση. Η κρίση αυτή αναμένεται να ενταθεί τα επόμενα χρόνια εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης. Ας σημειωθεί ότι στον Ευρωπαϊκό κοινοτικό χώρο το 80% της γεωγραφικής έκτασης χαρακτηρίζεται ως αγροτική ή ημιαστική και σε αυτήν διαβιώνει το 40% του ευρωπαϊκού πληθυσμού, αλλά παράγεται μόνο το 30% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος. Αυτός ο χώρος που είναι συχνά στη ρητορική του ενδιαφέροντος των πολιτικών και των τεχνοκρατών πρέπει σύντομα να αποτελέσει αντικείμενο ουσιαστικών παρεμβάσεων για τη διασφάλιση της ταυτότητας και των πλούσιων πολιτισμικών στοιχείων που διασώζει.

Κάτω από το πρότυπο του αειφορικού σχεδιασμού, η γεωργία με την ευρύτερη έννοιά της πρέπει σταδιακά να μετασχηματιστεί σε περισσότερο αειφορικές μορφές:

·         Μειώνοντας τις μονοκαλλιέργειες, οι οποίες είναι ευάλωτες τόσο οικονομικά όσο και περιβαλλοντικά,

·         Υιοθετώντας την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Εντόμων και Παρασίτων για μείωση των χημικών στα τρόφιμα όπως απαιτούν οι καταναλωτές για ασφαλή και ποιοτικά προϊόντα,

·         Συνδυάζοντας αγροτική και ζωική παραγωγή στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις για τη μείωση του κόστους και την αξιοποίηση των φυτικών και ζωικών υπολειμμάτων,

·         Κατευθύνοντας την παραγωγή για την κάλυψη τοπικών αναγκών και τη μείωση του ενεργειακού κόστους στις μεταφορές τροφίμων,

·         Αυξάνοντας το ρόλο των αγροτικών συνεταιρισμών. Οι συνεταιρισμοί πρέπει να ανα­λάβουν διαδικασίες συσκευασίας, επεξεργασίας και μεταποίησης που θα βελτιώσουν την ποιότητα (Δαουτόπουλος, 2009).

·         Ίδρυση μικρών οικοτεχνικών μονάδων για την αναβίωση παραδοσιακών προϊόντων ποιότητας με αυξημένη προστιθέμενη αξία.

Η γεωργία της χώρας μας αντιμετωπίζει μερικά πρόσθετα εμπόδια στη διαδικασία του μετασχηματισμού της προς την κατεύθυνση της αειφορίας. Έχει μια αγορά αγροτικών προϊόντων που αναρχείται και κυριαρχείται από οργανωμένες μειοψηφίες χωρίς διαφάνεια και εγκυρότητα στη διαμόρφωση των τιμών. Μια πρόσθετη δυσκολία πηγάζει από το γεγονός ότι στη χώρα μας δεν προστατεύεται η γεωργική γη με αποτέλεσμα την ανεξέλεγκτη αλλαγή χρήσεων και τη μεγάλη αύξηση της τιμής της στις περιαστικές και τουριστικές περιοχές. Έτσι γεωργικές εκμεταλλεύσεις στα όρια της περιαστικής επαφής θα βρουν ιδιαίτερα δελεαστικές τις αποτιμήσεις των εκτάσεών τους και μάλλον θα πάψουν την λειτουργία τους παρά θα αδράξουν την ευκαιρία των νέων αγορών που τις έχουν προσεγγίσει.

Αναφορές:

Burns, D., R. Hambleton and P. Hoggett. (1994). The Politics of Decentralisation: Revitalising Local Democracy. Hong Kong: The MacMillan Press Ltd.

Daoutopoulos, G., Pyrovetsi, M., and E. Petropoulou. (2001). “Greek Rural Society and Sustainable Development”. Chapter 6, Pp. 151-73 in K. Eder and M. Kousis (eds) Environmental Politics in Southern Europe: Actors, Institutions and Discourses in a Europeanizing Society. Kluwer Academic Publications, Netherlands.

Δαουτόπουλος, Γ. (2005). Τοπική Ανάπτυξη. Θεσσαλονίκη Ε’ έκδοση.

Δαουτόπουλος, Γ., Λ. Καζακόπουλος, και Μ. Κούση. (2005). Αγροτική Κοινωνιολογία. 3^η έκδοση. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Ζυγός. 

Δαουτόπουλος, Γ. (2009). Αγροτική Κοινωνιολογία και Συνεργατισμός. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Ζυγός.

Βρέχει, Χιονίζει…

Του Γεωργίου Α. Δαουτοπούλου, daoutop@agro.auth.gr

Η συνεχιζόμενη κατάληψη των ταινιοδρόμων του Ατμοηλεκτρικού Σταθμού της Κοζάνης από κατοίκους της περιοχής που διαμαρτύρονται για τις μη υλοποιούμενες υποσχέσεις της ΔΕΗ για πρόσληψή τους, μου έφερε στο μυαλό τις κουβέντες που άκουγε ο πατέρας μου, δάσκαλος σε ένα χωριό του κάμπου των Γιαννιτσών, στη δεκαετία του 1950. «Δάσκαλε, εσύ είσαι μια χαρά. Βρέχει, χιονίζει καραβάνα γεμίζει» και μάλιστα προχωρούσαν και σε πρόταση. «Να σου δώσουμε τα χωράφια, να μας δώσεις το μισθό». Τους ξαναθύμισε την πρόταση στη δεκαετία του 1980 όταν συνταξιούχος επισκέπτονταν το χωριό στο πανηγύρι του πολιούχου για να ανανεώσει τους ισχυρούς δεσμούς εμπιστοσύνης και αμοιβαίας κατανόησης που είχε μαζί τους. Η απάντησή τους ήταν αρνητική αυτή τη φορά. «Ά δάσκαλε. Δόξα τω Θεώ. Είμαστε πολύ καλά τώρα». Και πράγματι ήταν. Τα σπίτια καινούρια και με όλο τον εξοπλισμό που είχε και μια αστική κατοικία, ενώ τα γεωργικά μηχανήματα στις αυλές των σπιτιών ανταγωνίζονταν το ένα το άλλο σε μέγεθος και φυσικά κόστος αγοράς που σήμερα βέβαια καθίσταται δυσβάσταχτο.

Στην Κοζάνη ο κρατισμός καλά κρατεί. Άλλωστε τον δίδαξε η ίδια η ΔΕΗ ως δέλεαρ στην απόκτησή της συγκατάθεσής τους για να απαλλοτριώσει χωράφια και να μετακινήσει οικισμούς προκειμένου να αποκτήσει πρόσβαση στα πολύτιμα κοιτάσματα. Θα περίμενα από την ΔΕΗ αντί να υπόσχεται θέσεις στην επιχείρηση να υιοθετήσει ένα άλλο σχήμα επαγγελματικής απασχόλησης των νέων της περιοχής που πρέπει να μείνουν σε αυτές τις περιοχές αντί να πάρουν το δρόμο που θα τους φέρει στα πολύβουα αστικά κέντρα σε αναζήτηση κάποιας αβέβαιης απασχόλησης.

Η ΔΕΗ διαθέτει σήμερα εκτάσεις από την αποκατάσταση των λιγνιτικών πεδίων που εξαντλήθηκαν. Σε αυτές τις εκτάσεις μπορεί να επιτρέψει με παραχώρηση για 30-40 χρόνια ή και δωρεάν, την ανέγερση θερμοκηπίων που θα χρησιμοποιούν με πολύ μικρό κόστος τη θερμότητα ψύξης των ατμοηλεκτρικών σταθμών για την παραγωγή λαχανικών εκτός εποχής και μάλιστα χωρίς τη χρήση χημικών φυτοπροστατευτικών ουσιών, αλλά ωφελίμων εντόμων. Τέτοια προϊόντα είναι περιζήτητα στις αγορές του εξωτερικού και μάλιστα πληρώνονται κατά 20-35 λεπτά περισσότερο από τα συμβατικά. Αν κάποιοι έχουν αμφιβολίες για τη βιωσιμότητα ενός τέτοιου εγχειρήματος μπορούμε να στήσουμε και να λειτουργήσουμε σε λίγους μήνες μια πρότυπη μονάδα με Ελληνική τεχνογνωσία που θα αποτελέσει πιλότο και εκπαιδευτικό κέντρο για την υλοποίηση της δράσης σε ευρύτερη έκταση. Αν υλοποιήσουμε μια τέτοια πρόταση θα δώσουμε την ευκαιρία στους νέους της περιοχής να ασχοληθούν με μια συναρπαστική και επικερδή απασχόληση στην οποία η ρουτίνα και η βαριεστιμάρα απουσιάζουν παντελώς έναντι αυτής που δυναμικά σήμερα επιδιώκουν.

Τελικά ας το ομολογήσουμε. Το επαπειλούμενο μπλακ-άουτ στο ρεύμα ωχριά μπροστά στο μόνιμο μπλακ-άουτ που υπάρχει στη δημιουργικότητα και τη δυνατότητά μας ως κοινωνία και συντεταγμένη πολιτεία να αναζητήσουμε καινοτόμες λύσεις.

Αγγελιοφόρος, Παρασκευή 18/7/2008

Ανεργία και Ελληνική Νοοτροπία

Του Γεωργίου Α. Δαουτοπούλου, daoutop@agro.auth.gr

Μου το διηγήθηκαν και αδυνατούσα να το πιστέψω, ώσπου το είδα με τα μάτια μου. Σε μια επαρχιακή κωμόπολη της Δυτικής Μακεδονίας, ο γιος δύο μεταναστών στη Γερμανία επισκέπτονταν τη γενέτειρα κάθε καλοκαίρι φιλοξενούμενος από τον παππού και τη γιαγιά. Οι συνομήλικοι του στο χωριό γρήγορα του έδωσαν το παρατσούκλι που του ταίριαζε. «Ο Γερμανός». Καθώς μεγάλωνε, είδε να μαραζώνει το χωριό, να κλείνει ο φούρνος και να αναπληρώνεται από ένα κλειστό φορτηγάκι που έφερνε στα σπίτια άσπρο ψωμί με υφή σφουγγαριού που δεν είχε σχέση με αυτό που γεύονταν από το φούρνο της γιαγιάς.

Μεγαλώνοντας σπούδασε αρτοποιία στη Γερμανία, παντρεύτηκε μια Γερμανίδα και λίγο αργότερα αποφάσισαν να γυρίσουν στην πατρώα γη. Με τις οικονομίες που είχαν, με ένα μικρό δάνειο και το παρατσούκλι στην επωνυμία, έστησαν ένα φούρνο και άρχισαν να παράγουν ψωμί για την κωμόπολη και τα γύρω χωριά. Το ψωμί τους άρχισε σιγά-σιγά να διαλαλεί τη φήμη του μέσα από τη γευστική του απόλαυση. Όταν το δοκίμασα, μου θύμισε το ψωμί που έτρωγα μικρός από τους φούρνους με ξύλα του χωριού στην αγροτική Πέλλα. Έτσι και έγινα κοινωνός της ιστορίας. Να σας θυμίσω ότι καθώς μεγαλώναμε, στη δεκαετία του 50 και 60, οι Γερμανικοί φούρνοι και το Γερμανικό ψωμί αντικαθιστούσαν με γρήγορους ρυθμούς τους παραδοσιακούς φούρνους και το χειροποίητο ψωμί. Όλοι έτρεχαν να δοκιμάσουν το κατάλευκο και αφρώδες ψωμί.

Καθώς οι δουλειές μεγάλωναν και το ψωμί άρχισε να πουλιέται ακόμη και στην πρωτεύουσα του Νομού, ενώ μερικοί έρχονταν στο φούρνο για να αγοράσουν 20 και 30 ψωμιά, χρειαζόταν έναν βοηθό. Τον αναζήτησε ανάμεσα στους νέους του χωριού όπου η ανεργία έκαμνε θραύση, ιδιαίτερα μετά την κρίση της τοπικής ονομαστής βιοτεχνίας. Ουδείς παρέμενε περισσότερο από μια εβδομάδα. Όλοι αποχωρούσαν για την ίδια αιτία. Οι δύσκολες ώρες εργασίας. Σε μια Ελληνική κωμόπολη με την ανεργία να σπάει ρεκόρ, οι νέοι έκαναν επιλογές. Δε μπορούσαν πλέον αραχτοί στις καφετέριες της κωμόπολης να ρουφάνε τη φραπεδιά τους, να παραπονιούνται για τις αναδουλειές και να ονειρεύονται το γάμο με μια πλούσια κόρη που θα τους λύσει το επισιτιστικό πρόβλημα.

Απευθύνθηκε στη Γερμανία και σε λίγες ημέρες κατέφθασε με ένα κλειστό φορτηγάκι ο Γιόχαν. Ο άνθρωπος ηρέμησε και έβαλε μπρος την επέκταση της επιχείρησης. Μην εκπλαγείτε αν σε λίγο, με την Εγνατία Οδό σε πλήρη λειτουργία, αρχίσει να φέρνει ψωμιά και στη Θεσσαλονίκη. Από τώρα δηλώνω πελάτης και ντελάλης της ποιότητας των προϊόντων του.

Για μια ακόμη φορά η Γερμανία αφήνει ανεξίτηλα τα σημάδια της στην Ελληνική αρτοποιία. Αν αφήσει και εργασιακό ήθος, θα είμαστε οι μεγάλοι κερδισμένοι.

Αγγελιοφόρος, 16/2/2009

Η Προστασία της Γεωργικής Γης

Του Γεωργίου Α. Δαουτοπούλου, daoutop@agro.auth.gr

Έχει αφεθεί στον πατριωτισμό μας.  Ένας πολύτιμος φυσικός πόρος παραμένει ουσιαστικά απροστάτευτος. Όποιος θέλει μπορεί να αγοράσει γη υψηλής παραγωγικής αξίας και να την στρώσει με τσιμέντο ή να τη  ξεκοιλιάσει όπως έκανε ο πατριώτης μας εργολάβος οικοδομικών υλικών στον κάμπο της Σκύδρας.

Αγόρασε έναν οπωρώνα ροδακινιάς από αυτούς που εγκαταλείπονται τα τελευταία χρόνια. Απομάκρυνε το επιφανειακό χώμα το οποίο πούλησε σε βιοτεχνία τούβλων της περιοχής και άρχισε να αφαιρεί την άμμο την οποία και μοσχοπούλησε για οικοδομικές εργασίες. Το τίμημα που πλήρωσε για την αγορά του κτήματος ήταν ελάχιστο μπροστά στα όσα εισέπραξε και μάλιστα αφορολόγητα. Όταν μάλιστα τελειώσει την απομάκρυνση της άμμου θα καλύψει τον λάκκο που δημιούργησε με οικοδομικά υλικά από κατεδαφίσεις για τα οποία μάλιστα θα εισπράξει χρήματα και στο τέλος επικαλύπτοντας την έκταση με χώματα θα την πουλήσει σε κάποιον άλλο ανυποψίαστο αγοραστή.

Μια γη που έθρεψε γενιές και γενιές ανθρώπων αχρηστεύετε για ένα βραχυχρόνιο όφελος που αν και δελεαστικό δε μπορεί να συγκριθεί με το σύνολο του γεωργικού εισοδήματος που μπορεί να προσφέρει για δεκαετίες και αιώνες αν καλλιεργηθεί με σύνεση και σεβασμό.

Οι αγράμματοι παππούδες μας είχαν σε μεγάλη εκτίμηση τη γεωργική γη. Έκτιζαν τους οικισμούς σε άγονα εδάφη και άφηναν τη γεωργική γη ακέραια να συμβάλλει κάθε χρόνο στην εξασφάλιση της απαραίτητης τροφής. Αν μάλιστα εξετάσετε τα νησιά ή τις λοφώδεις περιοχές, οι αναβαθμίδες που κατασκευάστηκαν χρειάστηκαν πολύ ιδρώτα. Σε αρκετές περιπτώσεις το χώμα μεταφέρονταν με σακιά και ζώα από χείμαρρους ή από την απέναντι τουρκική ακτή, όπως μου εξήγησε ένας υπερήλικας αγρότης.

Πότε θα καθιερώσουμε χρήσεις γης που αποτελούν το μόνο αποτελεσματικό εργαλείο προστασίας της γεωργικής γης. Ανεξάρτητα από τον ιδιοκτήτη της ή τη γειτνίασή της με οδικούς άξονες, ή οικισμούς ή αεροδρόμια η γεωργική γη θα χρησιμοποιείται αποκλειστικά και μόνο για την παραγωγή τροφίμων απαγορευομένης της αλλαγής της χρήσης της. Μόνον έτσι η αξία της γεωργικής γης θα παραμείνει σε λογικά επίπεδα που θα επιτρέπουν στους γεωργούς να την αγοράζουν για να επεκτείνουν τη γεωργική τους εκμετάλλευση. Σήμερα, σε πολλές περιοχές της χώρας μας η αξία της γεωργικής γης δεν αντανακλά την παραγωγικότητά της αλλά την οικοπεδική της αξία. Και με τιμές γης οικοπεδικής αξίας δεν είναι δυνατόν να έχουμε γεωργική παραγωγή σε ανταγωνιστικό κόστος. 

Αγρο-αστικές Ροές: Οι χαμένοι και οι Κερδισμένοι[1]

Γεωργίου Α. Δαουτοπούλου, σ. Καθηγητή Γεωπονίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

daoutop@agro.auth.gr

1. Εισαγωγή

Παραδοσιακά, η θεώρηση του αγροτικού και αστικού χώρου ως δύο ξεχωριστών ενοτήτων (διχοτομική θεώρηση) ήταν κυρίαρχη στην αναπτυξιακή θεωρία και πρακτική όπως τεκμηριώνεται από τις επικρατούσες πολιτικές και πρακτικές οι οποίες αναφέρονταν σε χωρικές και τομεακές παρεμβάσεις. Έτσι, πολύ λίγο ήταν το ενδιαφέρον στην αγρο-αστική αλληλεπίδραση. Οι αγροτικές περιοχές θεωρούνταν ως πηγές τροφής και πρώτων υλών, ως δεξαμενή καθαρού νερού, αέρα και φθηνής εργασίας για τα αστικά κέντρα. Επιπρόσθετα, πολιτισμικά στοιχεία διατηρούνταν στις αγροτικές περιοχές ενώ στα αστικά κέντρα τα πολιτισμικά στοιχεία υιοθετούν έναν περισσότερο κοσμοπολίτικο χαρακτήρα. Από την άλλη μεριά, οι αστικές περιοχές θεωρούνταν και αντιμετωπίζονταν ως οι αγορές των αγροτικών προϊόντων και εισροών και ως τόποι όπου προσφέρονται εξειδικευμένες υπηρεσίες και ένα μεγάλο φάσμα ευκαιριών απασχόλησης. Τέλος, πληροφόρηση, νεωτερισμοί και νέα τεχνολογία ήταν διαθέσιμα στις αγροτικές περιοχές μόνο από τα αστικά κέντρα.

            Σήμερα, οι αγροτικές και αστικές περιοχές δεν μπορούν να μελετηθούν ή να αντιμετωπιστούν στην αναπτυξιακή πρακτική σε απομόνωση. Απεναντίας, αντιμετωπίζονται ως περιοχές οι οποίες αλληλεπιδρούν και έχουν αναπτύξει ποικίλους δεσμούς. Άνθρωποι, τροφές/εμπορεύματα, εισοδήματα/κεφάλαια, πληροφόρη­ση, ρύποι και απορρίμματα και κοινωνικές αλληλεπιδράσεις παίζουν έναν σπουδαίο ρόλο στο μετασχηματισμό του αγροτικού και αστικού χώρου σε όλες τις χώρες.

Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών αναγνωρίζονται όλο και περισσότερο ως θεμελιακοί παράγοντες στη διαδικασία της κοινωνικής, οικονομικής, μορφωτικής και περιβαλλοντικής αλλαγής. Επιπρόσθετα, υπάρχει μια αυξανόμενη αγρο-αστική αλληλεπίδραση, ιδιαίτερα στην περιαστική επαφή όπου έχουμε ένα μωσαϊκό από γεωργικά και αστικά οικοσυστήματα, μια αυξημένη ετερογένεια τόσο οικονομικά όσο και κοινωνικά, γρήγορες αλλαγές και διαφορετικά και συγκρουόμενα συμφέροντα, πρακτικές και αντιλήψεις. Οι παρούσες αυξημένες αλληλεπιδράσεις μεταξύ αγροτικών και αστικών περιοχών είναι αποτέλεσμα των βελτιωμένων υποδομών, αυξημένων μετακινήσεων ανθρώπων (κοινωνικά δίκτυα, συγγενικοί και οικογενειακοί δεσμοί), αυξημένης πρόσβα­σης των ανθρώπων στην πληροφόρηση, αυξημένης συμμετοχής στις πολιτικές διαδικα­σίες, αυξημένης πρόσβασης στις αγορές και τελικά αυξημένες ροές υγρών και στερεών αποβλήτων.  

2. Οι Νέες Προσεγγίσεις

            Στο τέλος του 20^ου αιώνα, το αναπτυξιακό παράδειγμα των «αγρο-αστικών δεσμών» συγκέντρωσε το ενδιαφέρον των ερευνη­τών και των σχεδιαστών μέτρων πολιτικής. Οι μικρές πόλεις θεωρούνταν τώρα ότι έπαιζαν ένα πολύ σημαντικό ρόλο στη διασύνδεση των αγροτικών περιοχών με τις εγχώριες και διεθνείς αγορές. Επιπρόσθετα, οι μικρές πόλεις προσέφεραν στους ανέργους των αγροτικών περιοχών νέες θέσεις εργασίας και συνεπώς δημιουργούσαν μια πιο εκτεταμένη και διευρυμένη οικονομία. Η έμφαση δίδεται τώρα σε στρατηγικές ανάπτυξης που βασίζονται στην αγορά. Οι τοπικές αρχές, κάτω από το νέο αναπτυξιακό υπόδειγμα αναλαμβάνουν νέους ρόλους. Όχι μόνο ως δημιουργοί των υποδομών και των υπηρεσιών, αλλά επίσης ως υποστηρικτές της οικονομικής ανάπτυξης και της καταπολέμησης της φτώχειας.

Η υπερβολική έμφαση στις αγορές είναι η κύρια αδυναμία και αυτού του αναπτυξιακού υποδείγματος. Οι αγορές είναι τέλειες στην οικονομική θεωρία, αλλά ατελείς στην καθημερινή πρακτική. Πρέπει να τις μεταχειριζόμαστε και να τις εξετάζουμε ως κοινωνικούς θεσμούς στους οποίους μερικοί συμμετέχοντες έχουν περισσότερη δύναμη και πληροφόρηση για τον έλεγχό τους και προς όφελός τους, αποκλείοντας άλλους αδύναμους συμμετέχοντες.  

            Η δική μας άποψή για τον χωρικό και τομεακό σχεδιασμό μπορεί να ονομαστεί «αειφορική τοπική ανάπτυξη» μια και αναζητά τη μακροχρόνια επιβίωση των αγροτικών περιοχών και ταυτόχρονα την αειφορικότητα των πρακτικών (Daoutopoulos, et al, 2001; Δαουτόπουλος και άλλοι, 2005). Η αειφορία πρέπει να καταστεί ο τελικός σκοπός κάθε παρέμβασης στις αγροτικές και αστικές περιοχές. Επί του παρόντος, οι αγροτικές περιοχές αντιμετωπίζουν νέα προβλήματα καθώς τα αγροτικά εισοδήματα μειώνονται από τον ανταγωνισμό και την εκτόπιση την οποία υφίστανται από παρόμοια προϊόντα των αναπτυσσόμενων χωρών. Επιπρόσθετα, οι βιομηχανικές μονάδες μεταφέρονται σε χώρες με φθηνή εργατική δύναμη αφήνοντας πίσω τους μαζική ανεργία. Το μέλλον φαίνεται χλωμό για τους ανθρώπους της υπαίθρου οι οποίοι θα επιβιώσουν για λίγα ακόμη χρόνια με τις επιδοτήσεις τη αναθεωρημένης  ΚΑΠ. Το νέο καθήκον των ερευνητών και των σχεδιαστών μέτρων πολιτικής είναι να αντι­μετωπίσουν αυτά τα προβλήματα και να διαμορφώσουν ένα νέο αναπτυξιακό υπόδειγμα.

Η δική μας θέση με βάση την πολύχρονη εμπειρία από τη μελέτη του αγροτικού χώρου στηρίζεται σε μια σειρά από παράγοντες που αποδεικνύουν την ανάγκη να υιοθετήσουμε μια αειφόρο τοπική ανάπτυξη, όπως:

α) Δεν υπάρχει ομοιομορφία στα χαρακτηριστικά και στις σχέσεις μεταξύ μικρών πόλεων και των περιοχών που τις περιβάλλουν. Συνεπώς, δεν χρειαζόμαστε γενικές πολιτικές αλλά πολιτικές οι οποίες πρέπει να λάβουν υπόψη τους όλο το φάσμα των ιδιαιτεροτήτων που υπάρχουν,

β) Οι αγορές δεν είναι τέλειοι θεσμοί για την κατανομή πόρων και τιμών. Είναι μάλ­λον κοινωνικοί θεσμοί στους οποίους μερικοί συμμετέχοντες έχουν καλύτερη πρόσβαση σε πληροφορίες ή σε άλλα κρίσιμα στοιχεία και συνεπώς έχουν ένα μεγάλο συγκριτικό πλεονέ­κτημα έναντι των άλλων συμμετεχόντων στην αγορά,

γ) Οι συγκεντρωτικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων δεν λειτουργούν σε αυτό το πολύπλοκο και διαφοροποιημένο περιβάλλον. Αντίθετα, ο τοπικός πληθυσμός πρέπει να αναλάβει περισσότερα καθήκοντα για να αντιμετωπίσει αυτά τα θέματα με συμμετοχή στην τοπική διαδικασία λήψης των αποφάσεων. Η αρχή της επικου­ρικότητας (λήψη των αποφάσεων στο πλησιέστερο προς τον πολίτη επίπεδο) πρέπει να εφαρμοστεί,

δ) Επενδύσεις και αναζήτηση πόρων πρέπει να γίνονται στο τοπικό επίπεδο με στόχο να διασφαλιστεί η οικονομική αειφορία (Συνεταιριστικά Τραπεζικά Ιδρύματα),

ε) Υπάρχει μεγάλη ανάγκη για την αύξηση και διασφάλιση της ασφάλειας των τροφίμων,

στ) Η εξειδίκευση της παραγωγής, οι μονοκαλλιέργειες και η έλλειψη μεταποίησης συρρικνώνουν τα αγροτικά εισοδήματα και καθιστούν τις αγροτικές περιοχές ιδιαίτερα ευάλωτες,

ζ) Πρέπει να διασφαλιστεί η περιβαλλοντική αειφορία κάθε δράσης, πρακτικής ή αναπτυξιακής διαδικασίας ώστε να επιτευχθεί η αειφορία.  

Η αειφόρος τοπική ανάπτυξη που πρέπει να αποτελέσει το νέο μας αναπτυξιακό υπόδειγμα, χρειάζεται μια νέα μονάδα παρέμβασης, αυτήν της λεκάνης απορροής. Οι διοικητικές περιοχές, όπως έχουν οριστεί, συχνά διαμοιράζουν τις περιοχές παρέμβασης ανάμεσα σε διαφορετικές λεκάνες απορροής καθιστώντας το συντονισμό του σχεδιασμού μια πολύ δύσκολη διαδικασία. Για παράδειγμα, εάν μια περιοχή στα χαμηλά αντιμετωπίζει προβλήματα πλημμύρων, οι παρεμβάσεις που χρειά­ζονται για τη διόρθωση της κατάστασης πρέπει να γίνουν στα ορεινά, στα ανάντη της περιοχής. Εάν αυτή η περιοχή βρίσκεται σε άλλη διοικητική διαίρεση, ο σχεδιασμός της αναγκαίας παρέμβασης γίνεται πάρα πολύ δύσκολος. Δυστυχώς, η πρόσφατη διοικητική μεταρρύθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης δεν έλαβε υπόψη της αυτήν την αρχή.

Η διαδικασία λήψης αποφάσεων απαιτεί ένα αποκεντρωμένο και συμμετοχικό σύστημα, μια και οι περιβαλλοντικές και αναπτυξιακές δράσεις απαιτούν την κοινωνική αποδοχή για μια αποτελεσματική υλοποίηση των δράσεων.

Οι αγροτικές οικονομίες στις ανεπτυγμένες χώρες βρίσκονται σε μια αυξανόμενη ευάλωτη θέση καθώς παράγουν προϊόντα χωρίς προστιθέμενη αξία, συνήθως ευπαθή και δεν έχουν την εμπορική δύναμη να υπαγορεύσουν τις τιμές. Ως αποτέλεσμα, τα αγροτικά εισοδήματα μειώνονται, μεγάλο μέρος τους μεταφέρεται στα αστικά κέντρα μέσα από το μηχανισμό των τιμών και οι τοπικές οικονομίες περνούν από μια σοβαρή κρίση.

Η κρίση αυτή αναμένεται να ενταθεί τα επόμενα χρόνια εξαιτίας της παγκοσμιοποίησης. Ας σημειωθεί ότι στον Ευρωπαϊκό κοινοτικό χώρο το 80% της γεωγραφικής έκτασης χαρακτηρίζεται ως αγροτική ή ημιαστική και σε αυτήν διαβιώνει το 40% του ευρωπαϊκού πληθυσμού, αλλά παράγεται μόνο το 30% του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος. Αυτός ο χώρος που είναι συχνά στη ρητορική του ενδιαφέροντος των πολιτικών και των τεχνοκρατών πρέπει σύντομα να αποτελέσει αντικείμενο ουσιαστικών παρεμβάσεων για τη διασφάλιση της ταυτότητας και των πλούσιων πολιτισμικών στοιχείων που διασώζει.

Κάτω από το πρότυπο της αειφόρου τοπικής ανάπτυξης, η γεωργία με την ευρύτερη έννοιά της πρέπει σταδιακά να μετασχηματιστεί σε περισσότερο αειφορικές μορφές:

·         Μειώνοντας τις μονοκαλλιέργειες, οι οποίες είναι ευάλωτες τόσο οικονομικά όσο και περιβαλλοντικά,

·         Υιοθετώντας την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Εντόμων και Παρασίτων για μείωση των χημικών στα τρόφιμα όπως απαιτούν οι καταναλωτές για ασφαλή και ποιοτικά προϊόντα,

·         Συνδυάζοντας αγροτική και ζωική παραγωγή στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις για τη μείωση του κόστους και την αξιοποίηση των φυτικών και ζωικών υπολειμμάτων,

·         Κατευθύνοντας την παραγωγή για την κάλυψη τοπικών αναγκών και τη μείωση του ενεργειακού κόστους στις μεταφορές τροφίμων,

·         Μεταποιώντας την αγροτική παραγωγή στις αγροτικές και όχι στις αστικές περιοχές,

·         Μετατρέποντας την αγροτική οικονομία σε μια οικονομία σαρανταποδαρούσας που θα στηρίζεται σε ένα μεγάλο αριθμό κλάδων παραγωγής και δραστηριοτήτων,

·         Αυξάνοντας το ρόλο των αγροτικών συνεταιρισμών με την άμεση κατάργηση των αδρανών συνεταιρισμών που αποτελούν το 75% του συνόλου των συνεταιρισμών. Οι συνεταιρισμοί πρέπει να ανα­λάβουν διαδικασίες συσκευασίας, επεξεργασίας και μεταποίησης που θα βελτιώσουν την ποιότητα και τις μικρές γεωργικές επιχειρήσεις να συνεχίσουν τη λειτουργία τους και να κερδίσουν από την αύξηση της προστιθέμενης αξίας της παραγωγής.

Αναφορές:

Daoutopoulos, G., Pyrovetsi, M., and E. Petropoulou. (2001). “Greek Rural Society and Sustainable Development”. Κεφ. 6, Σελ. 151-73 in K. Eder and M. Kousis (eds) Environmental Politics in Southern Europe: Actors, Institutions and Discourses in a Europeanizing Society. Kluwer Academic Publications, Netherlands.

Δαουτόπουλος, Γ., Λ. Καζακόπουλος, και Μ. Κούση. (2005). Αγροτική Κοινωνιολογία. 3^η έκδοση. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Ζυγός.  

Δαουτόπουλος, Γ. (2006). Κοινωνιολογία του Συνεργατισμού. Θεσσαλονίκη: Α έκδοση

-------------. (2009). Αγροτική Κοινωνιολογία και Συνεργατισμός. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Ζυγός.

---

[1] Εισήγηση στο Πανελλήνιο Συνέδριο των Νέων Αγροτών, Νέα Κίος, 27 Ιουνίου 2010

Καλησπέρα, Κύριε Αβραάμ 

Γεώργιος Α. Δαουτόπουλος, Καθηγητής Γεωπονίας ΑΠΘ, daoutop@agro.auth.gr

Στον Άγιο Λουκά Γιαννιτσών, αμέσως μετά την αποξήρανση της λίμνης, άρχισαν να φτάνουν πρόσφυγες που το 1922 είχαν εγκατασταθεί σε ορεινά χωριά του Νομού Γρεβενών (Άγιος Γεώργιος). Η γη στα Γρεβενά, πετρώδης και άγονη. Μόλις και μετά βίας μπορούσε να τους θρέψει, παρά την εργατικότητα και το πείσμα τους. «Σπέρναμε», θα μου εκμυστηρευτεί, μετά από πολλά χρόνια, ο αείμνηστος Πρόεδρος του χωριού, ο Γιάννης ο Καμπουρίδης, «έναν τενεκέ σπόρο και παίρναμε δύο, το πολύ τρεις». Όλο πέτρα το μέρος. Επιχείρησαν να εγκατασταθούν στα παραλίμνια χωριά της λίμνης των Γιαννιτσών, αλλά τους χτύπησε η ελονοσία. «Τρέμαμε από το κρύο. Πολλοί έρχονταν, αλλά λίγοι έμεναν. Δεν άντεχαν και γυρνούσαν πίσω» μου επισήμανε ο Πρόεδρος όταν στις αρχές της δεκαετίας του 1980 έκαμνα τη διδακτορική μου έρευνα.

Μόλις όμως έφτασαν τα νέα της αποξήρανσης της λίμνης και της δημιουργίας νέων εκτάσεων, έσπευσαν να επωφεληθούν. «Τι γόνιμο μέρος;» Θα μου εξομολογηθεί στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ο κυρ Γιάννης. «Το δάχτυλό σου να έβαζες στο χώμα, θα φύτρωνε!».

Οι αρχές του εποικισμού ζήτησαν από τους ντόπιους να κρατήσουν για τις οικογένειές τους, όσα στρέμματα θέλανε. Τα υπόλοιπα, άρχισαν να τα διαθέτουν στους πρόσφυγες που είχαν ήδη καταφθάσει ενόψει της επικείμενης διανομής. Οι ντόπιοι, με βάση τα μέσα που διέθεταν, αλλά και το ολιγαρκές που τους διέκρινε ως φιλοσοφία και αντίληψη ζωής, περιορίστηκαν στα απολύτως αναγκαία. Μερικές δεκαετίες αργότερα, τα εγγόνια τους παραπονούνται, γιατί οι παππούδες δε δέσμευσαν από καμιά 500 στρέμματα ο καθένας, για νάχουν και αυτοί τώρα από καμιά εκατοσταριά και όχι τα σημερινά 20 ή και λιγότερα.

Η έλευση των προσφύγων δεν άρεσε στους ντόπιους. Τους θεωρούσαν αγροίκους, απολίτιστους και άχρηστους που γεννούσαν αβέρτα παιδιά. Σε λίγο δεν αντάλλασσαν ούτε κουβέντα στο καθημερινό τους συναπάντημα στους δρόμους, στα χωράφια και στην πλατεία του χωριού. Τα παντρέματα μεταξύ ποντίων και ντόπιων για πολλά χρόνια ήταν απαγορευμένα και κινδύνευαν να φέρουν εμφύλια σύρραξη. Οι παραινέσεις και το ζωντανό παράδειγμα του δασκάλου του χωριού, του κυρ. Αργύρη, (ντόπιου από τα περίχωρα της Καστοριάς που είχε παντρευτεί μια Μικρασιάτισα) πολύ λίγο μπορούσε να βοηθήσει. Τον άκουγαν με σεβασμό σε πολλά άλλα θέματα, αλλά σε αυτό το θέμα ήταν αντίθετοι. Ίσως δε δικαιολογούσαν και τη δική του επιλογή.

Ανάμεσα στους πόντιους πρόσφυγες που έφτασαν στο χωριό το 1933 ήταν και ο Αβραάμ ο Απαζίδης με την οικογένειά του. Βολεύτηκαν τους πρώτους μήνες, μέχρι να φτιάξουν το φτωχικό τους και πάρουν τα πρώτα χωράφια, στην αποθήκη καλαμποκιού (κοσσάρα) του Μπέη, δίπλα στο Σχολείο που ήταν ο πρώην στάβλος του Μπέη του χωριού. Για όσους δεν τις γνώρισαν, ήταν ξύλινες κατασκευές πλάτους ενός περίπου μέτρου, μήκους πέντε με έξη μέτρα και ύψους τριών μέτρων με στέγη από βούρλα του βάλτου ή λαμαρίνες αργότερα και πλευρές καλυμμένες με λεπτές βέργες που άφηναν μεταξύ τους κενά ενός περίπου εκατοστού. Εκεί αποθηκεύονταν το καλαμπόκι, για να στεγνώσει και συγχρόνως να προστατεύεται από πουλιά και ζώα. Έφτιαξαν λάσπη με χώμα, άχυρο και φρέσκια αγελαδίσια κοπριά και με τα χέρια σοβάτισαν την καλαμωτή, μέσα και έξω, εξασφαλίζοντας έτσι κάποια προστασία από τις καιρικές συνθήκες.

Όταν ο Αβραάμ πήρε τον κλήρο των 48 στρεμμάτων και το ένα βόδι από τον εποικισμό το 1937, άρχισε την καλλιέργεια της γης του. Δουλευτάρης και νοικοκύρης γεωργός, ακολουθούσε τις οδηγίες των Γεωπόνων και διαρκώς ρωτούσε και μάθαινε. Δεν άργησε να γίνει ο πρώτος γεωργός στο χωριό σε αποδόσεις και ποιότητα. Όταν την πρώτη χρονιά αλώνισε 16 τόνους σιτάρι, τη στιγμή που κανείς δεν πέρασε τους εννέα, το νέο της τρομερής απόδοσης μαθεύτηκε αστραπιαία στο χωριό. Ένα βράδυ γύρισε περιχαρής στο σπίτι και ακούστηκε από το γιο του τον Αλέκο, να λέει στη μάνα του. «Δέσποινα, σήμερα που γυρνούσα στο σπίτι, ο Παύλος (ο ντόπιος Μπακάλης του χωριού) με χαιρέτισε για πρώτη φορά, λέγοντας μου: Καλησπέρα, Κύριε Αβραάμ».

Στους μήνες και τα χρόνια που κύλησαν αργότερα, οι πρόσφυγες με την εργατικότητα και την έφεση στο καινούριο έγιναν το παράδειγμα για μίμηση από το ντόπιο στοιχείο. Η έλευσή τους στη χώρα αποδείχθηκε ευλογία. Όχι μόνο δε βούλιαξε η ψωροκώσταινα που τους δέχθηκε, αλλά σύντομα συμβάλανε στη μεταπολεμική ευημερία και στο θαύμα της Ελληνικής γεωργίας. Ένα θαύμα που αφήνει έκπληκτους όσους ξένους ψηλαφίζουν τη σύγχρονη γεωργική ιστορία του τόπου μας. Μέσα σε 30 χρόνια καταφέραμε να κάνουμε στον αγροτικό τομέα ό,τι οι άλλοι, Ευρωπαίοι και Αμερικάνοι, κατάφεραν σε 150 χρόνια.

Κατάρα με δίνεις…

Του Γ. Α. Δαουτοπούλου, Καθηγητή Γεωπονίας ΑΠΘ

Την άνοιξη του 1985, αμέσως μετά την επιστροφή μου από την Αμερική αποφάσισα, με την οικονομική στήριξη και του πατέρα μου, να αγοράσουμε ένα κτήμα και να το φυτέψουμε με ακτινίδια που ήταν η πολλά υποσχόμενη καλλιέργεια της εποχής.

Τρία χρόνια αργότερα, καθώς τα φυτά ετοιμάζονταν να μπουν στην πρώτη καρποφορία, αποφάσισα να επισκεφθώ τη λαϊκή αγορά της γειτονιάς μου για να δω πως διαμορφώνονται οι τιμές. Πλησίασα ένα πάγκο που είχε ακτινίδια και έκανα την ερώτηση. «Παραγωγός είσαι;» για να πάρω μια απάντηση που ακόμα ηχεί στα αυτιά μου. «Κατάρα με δίνεις;».

Τα επόμενα 20 χρόνια που καλλιεργούσα το κτήμα και προσπαθούσα να διαθέσω την παραγωγή πήρα πολλά μαθήματα και κατάλαβα καλά τα την απάντηση του μικροπωλητή της λαϊκής αγοράς. Τριάντα λεπτά στον παραγωγό με επιταγές πληρωτέες, στην καλύτερη περίπτωση μεταξύ Χριστουγέννων και Πάσχα. Τριάντα λεπτά ο παραγωγός ενώ ο καταναλωτής πλήρωνε 1,2-1,5 ευρώ το κιλό. Τέσσερις και πέντε φορές παραπάνω χωρίς να έχει μεσολαβήσει καμιά συσκευασία παρά μια μεταφορά σε απόσταση 70 χιλιομέτρων.

Πολλές χρονιές οι έμποροι ζητούσαν να τα πάρουν «ανοιχτά» και όταν τα πουλήσουν και σε όποια τιμή, θα έδιναν και μερικά ψίχουλα στους παραγωγούς. Μη έχοντας οικονομική εξάρτηση από την καλλιέργεια τα φόρτωνα στο στέσιον βάγκον αυτοκίνητό μου και τα μοίραζα σε γηροκομία και συσσίτια των Εκκλησιών.

Έφαγα το Ελληνικό σύστημα εμπορίας των αγροτικών προϊόντων στο πετσί μου. Γνώρισα εμπόρους που περηφανεύονταν ότι ήταν οι βασιλείς της φράουλας και με καμάρι εξηγούσαν ότι μια χρονιά κατάφεραν να αγοράσουν όλη την παραγωγή, να την βάλουν στα ψυγεία και στη συνέχεια να εκτοξεύσουν τις τιμές στα ύψη με την ελεγχόμενη εμφάνιση του προϊόντος στην αγορά.

Κατανοώ πολύ καλά την απεργία των μικροεμπόρων των λαϊκών αγορών που διαπλέκονταν δεκαετίες τώρα με το πελατειακό πολιτικό σύστημα για να κερδίσουν μια θέση στις λαϊκές. Με 300 ευρώ κεφάλαιο που τζιράρονται καθημερινά και γίνονται 1500 και 2000, χωρίς παραστατικά και ειδικό φορολογικό καθεστώς θα ήταν κατάρα να ασχοληθούν με την παραγωγή. Να την φροντίζουν από τα κλαδέματα των Χριστουγέννων μέχρι τη συγκομιδή στα τέλη του Οκτώβρη της επόμενης χρονιάς, πληρώνοντας εφόδια και εργασία για να εισπράξουν στο τέλος ένα αβέβαιο οικονομικό αποτέλεσμα.

Όσοι ασχολούνται με την παραγωγή (πρωτογενή ή και δευτερογενή) σε αυτή τη χώρα είναι οι χαμένοι. Κερδισμένοι είναι οι μεταπράτες. Αυτή είναι η πραγματική αιτία της δεινής οικονομικής κατάστασης στην οποία βρέθηκε η χώρα μας και από την οποία δεν θα ξεφύγουμε αν δεν αλλάξει η παραγωγική φιλοσοφία αυτής της χώρας.

Η Προστασία της Καφέ Αρκούδας

Του Γεωργίου Α. Δαουτοπούλου, Καθηγητή Γεωπονίας ΑΠΘ

Κύριε Διευθυντά,

Διάβασα τις επιφυλάξεις του συμπολίτη μας κ. Σμιζιώτη σχετικά με το πρόγραμμα που εγκρίθηκε για τη «Βελτίωση των Συνθηκών Συνύπαρξης Αρκούδας και Ανθρώπου». Έχοντας εμπειρία, από ανάλογα προγράμματα προστασίας στην περιοχή της Μικρής και Μεγάλης Πρέσπας, από τη δεκαετία του 1980, και από πρωτοποριακές επιστημονικές έρευνες που εκπονήθηκαν από την συμπατριώτισσα μας αν. καθηγήτρια οικολογίας, την κ. Μυρτώ Πυροβέτση και οι οποίες δημοσιεύτηκαν σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά με κριτές, γνωρίζω και κατανοώ τις επιφυλάξεις του τοπικού πληθυσμού. Η όποια προστασία, όπως είχαμε από τότε επισημάνει, δεν πρέπει να γίνεται σε βάρος του τοπικού πληθυσμού για να απολαμβάνουμε εμείς οι αστοί την άγρια φύση στις αραιές επισκέψεις μας στις περιοχές προστασίας.

Δε γνωρίζω την επαγγελματική ιδιότητα του κ. Σμιζιώτη. Έχει όμως απόλυτο δίκιο όταν επισημαίνει το κύριο πρόβλημα για την επιβίωση των ζώων και μάλιστα προτείνει φυτεύσεις στους ορεινούς βιότοπους για αύξηση της επιτόπια παραγόμενης τροφής για τα ζώα.

Το γεγονός αυτό είχα επισημάνει από τον Δεκέμβρη του 2009 σε έγκυρο τοπικό έντυπο της Περιφέρειας (Πύλη Ανάπτυξης), όταν έγραφα επί λέξει:

«Τα τελευταία συχνά περιστατικά με θανάσιμους τραυματισμούς αρκούδας σε τροχαία ατυχήματα μπορούν να έχουν μια διπλή εξήγηση. Από τη μια υποδηλώνουν ότι ο πληθυσμός τους έχει ανακάμψει και επομένως οι προσπάθειες των φορέων που ανέλαβαν την προστασία της φαίνεται να στέφονται από επιτυχία.

Από την άλλη, αποκαλύπτει μια αδυναμία μας στην εφαρμογή ολοκληρωμένων προγραμμάτων προστασίας. Την έλλειψη πρόνοιας για τη διασφάλιση τροφής στα ενδιαιτήματά της. Τελευταία, ολοένα και περισσότερα μέλη των τοπικών κοινωνιών, στις περιοχές διαβίωσης της αρκούδας, συναντούν ενήλικα άτομα ή υφίστανται τις ζημιές από την προσπάθεια των ζώων να εξασφαλίσουν την αναγκαία τροφή. Φίλος, που διατηρεί καρυδεώνα στο Νομό Καστοριάς, μου έλεγε πως το πρωί μάζευε αυτός τα καρύδια και το βράδυ η αρκούδα!. Το ποιος μάζεψε περισσότερα, είναι άγνωστο!.

Τα περιστατικά αυτά αναμένεται να αυξηθούν σε συχνότητα και ένταση τα επόμενα χρόνια γεγονός που θα φέρει σε αντιπαράθεση τις τοπικές κοινωνίες με τις Οικολογικές Οργανώσεις και την Ελληνική Πολιτεία. Η καθιέρωση αποζημιώσεων με τις χρονοβόρες και γραφειοκρατικές διαδικασίες που τις συνοδεύουν, δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Το λένε και οι ίδιοι. «Από τη ζημιά, δεν είναι δυνατόν να βγάλεις κέρδος». Δεν είναι δυνατόν όμως, ο τοπικός πληθυσμός να υφίσταται στην ουσία το κόστος προστασίας και επιβίωσης αυτού του σπάνιου είδους.

Πριν οι σχέσεις φθάσουν σε φάση οξείας έντασης, απαιτείται η εφαρμογή ενός προγράμματος στα ενδιαιτήματά της με τη φύτευση καρποφόρων δένδρων που θα προσφέρουν την αναγκαία τροφή (μηλιές, κερασιές, καστανιές, καρυδιές, αχλαδιές, μύρτιλα, ιπποφαές, κρανιές, κ.ά.). Μάλιστα σε αυτά τα προγράμματα φύτευσης και περιποίησης μπορεί να απασχοληθεί ο τοπικός πληθυσμός. Έτσι θα προσφέρουμε εισόδημα σε έναν πληθυσμό που δοκιμάζεται ιδιαίτερα αυτήν την περίοδο, θα διασφαλίσουμε διατροφική επάρκεια στα ζώα και θα μειώσουμε  την ανάγκη τους να μετακινηθούν κοντά στις περιοχές των οικισμών και των καλλιεργούμενων γεωργικών εκτάσεων, με συνέπεια να αποφεύγονται οι τριβές ή ακόμη και οι θανατώσεις ζώων».

Η τοποθέτηση ηλεκτρονικών πομπών και η παρακολούθηση των κινήσεων μερικών ατόμων από τον πληθυσμό των ζώων, πολύ λίγα μπορεί να προσφέρει στη μακροχρόνια προστασία του είδους, εκτός από κάποια επιστημονική δημοσίευση των συντακτών της πρότασης. Προτείνουμε την άμεση αναθεώρηση ή επέκταση του προγράμματος ώστε να αντιμετωπιστούν τα επείγοντα και ζωτικά προβλήματα της προστασίας του απειλούμενου σπάνιου είδους.

 Η Προστασία της Καφέ Αρκούδας

Του Γεωργίου Α. Δαουτοπούλου, σ. Καθηγητή Γεωπονίας ΑΠΘ

Η πρόσφατη διέλευση μου από το σταθμό διοδίων του Πολύμυλου με εφοδίασε με ένα ενημερωτικό έντυπο για την ανάγκη μείωσης της ταχύτητας κατά τη διέλευση από τμήματα της Εγνατίας οδού. Το πόσο έπρεπε να μειωθεί ή ταχύτητα ήταν στη διακριτική μου ευχέρεια ενώ το τμήμα της Εγνατίας οδού στο οποίο αναφέρονταν η έκκληση υπερέβαινε κατά την πρόχειρη εκτίμησή μου τα 100 χιλιόμετρα! 

Είμαστε πολύ ευρηματικοί σε αυτή τη χώρα από το να μεταφέρουμε τις ευθύνες τελικά στον πολίτη. Δηλαδή, αν κάποιος συμπατριώτης μας παρασύρει άθελά του μια αρκούδα και προσφύγει στα δικαστήρια απαιτώντας αποζημίωση για τη ζημιά που προκλήθηκε στο όχημά του, σε δρόμο μάλιστα με διόδια και διεθνείς προδιαγραφές, οι συνήγοροι του Ελληνικού Δημοσίου θα επικαλεστούν τη διανομή αυτού του εντύπου που προειδοποιεί τους οδηγούς;

Μου θυμίζει ένα ανάλογο σήμα της τροχαίας  που αφθονεί στη χώρα μας και προειδοποιεί τους οδηγούς για πτώση βράχων. Δηλ. τι πρέπει να κάνουμε σε αυτές τις περιπτώσεις;. Να φορέσουμε κράνος; Να κυκλοφορούμε από την απέναντι της κάθετης πλαγιάς λωρίδα κυκλοφορίας; Να αφήσουμε το όχημα και να κινηθούμε πεζοί κοιτώντας προσεκτικά την επικίνδυνα πλαγιά;

Αυτά που δεν έκανε το Κράτος με την κατασκευή ανθεκτικότερης περίφραξης και περισσότερων υπόγειων διαβάσεων στα μέρη διέλευσης της καφέ αρκούδας τα μεταφέρει τώρα στους πολίτες;. Θυμάμαι τον κ. Λαλιώτη με τον οποίο συνταξίδεψα κάπου γύρω στο 1988-89. Του έκανα έκκληση να επιταχύνει την εκτέλεση των οδικών αξόνων. Ξέρετε τι μου απάντησε; Τα δεκάδες επιπλέον δισεκατομμύρια που στοίχισε η ανάγκη αλλαγής της χάραξης της Εγνατίας εξαιτίας της πίεσης των οικολογικών οργανώσεων για την προστασία των βιοτόπων της καφέ αρκούδας.

Να προτείνουμε ένα πιο αποτελεσματικό μέτρο. Στα σημεία που σημειώθηκαν ατυχήματα να τοποθετηθεί ένα σήμα με φωτογραφία αρκούδας, σαν τα εικονοστάσια που βάζουμε σε ανάμνηση αυτών που χάθηκαν ή σώθηκαν σε ανάλογα τροχαία ατυχήματα. Έτσι θα επισημανθούν οι τόποι, ενώ ένα σήμα 2 χιλιόμετρα νωρίτερα μπορεί να προειδοποιεί τους οδηγούς για το ενδεχόμενο κίνδυνο σύγκρουσης με το μεγαλόσωμο ζώο.

Θα μου πείτε, μήπως τα εικονοστάσια οδήγησαν τις αρμόδιες αρχές στη βελτίωση των επικίνδυνων σημείων των οδικών αρτηριών;. Όχι, βέβαια. Έτσι, για ενημέρωση και για να έχουμε θέμα συζήτησης κατά την κίνησή μας!.

 Αγγελιοφόρος, 21/7/2012

  Αυτά έγραφα το 2012 και έγραψα νωρίτερα...