Κυριακή 24 Μαΐου 2015

Για μια Γεωργία της Γνώσης και της Αειφορίας: Τα Μεθεόρτια 

Του Γ. Δαουτοπούλου


Έγινε με επιτυχία η προγραμματισμένη διάλεξη στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Πέλλας με την παρουσία αντιδημάρχων και του Βουλευτή του Σύριζα του κ. Γιάννη Σηφάκη οι οποίοι, πρέπει να επισημανθεί, έμειναν μέχρι το τέλος της ομιλίας και πήραν μέρος στην ενδιαφέρουσα συζήτηση που ακολούθησε.
Ο φιλόξενος χώρος γέμισε από συμπολίτες. Η προσέλευση θα ήταν μεγαλύτερη αν οι γεωργοί της περιοχής είχαν τη δυνατότητα να συμμετάσχουν. Για αυτό άλλωστε και η ομιλία προγραμματίστηκε την Κυριακή αντί της Δευτέρας που ήταν η ημέρα του επίσημου εορτασμού. «Έτρεχαν και δεν έφταναν» κατά το κοινώς λεγόμενο για αιτίες που είχαν άμεση σχέση με τα όσα λέχθηκαν στην ομιλία. Ο επισκέπτης το έβλεπε από την κίνηση των τρακτέρ στους δρόμους της κωμόπολης.
Προσπαθούν εδώ και λίγες εβδομάδες να βοηθήσουν τον σπόρο του βαμβακιού να φυτρώσει, μου δήλωσαν γνώστες του προβλήματος. Μερικοί αναγκάστηκαν να σπείρουν για δεύτερη φορά. Αιτία η κρούστα που έχει πιάσει και την οποία αδυνατεί να διατρήσει το νεαρό σπορόφυτο της βαμβακιάς.
Μονοκαλλιέργεια, συχνές κατεργασίες των χωραφιών με μεγάλα μηχανήματα, συμπίεση του εδάφους, πολύ μικρή περιεκτικότητα σε οργανική ουσία και οι τελευταίες καιρικές συνθήκες  είναι οι αιτίες του προβλήματος. Όλα επακόλουθα της σύγχρονης γεωργίας των μεγάλων μηχανημάτων, της συχνής κατεργασίας του εδάφους και των μεγάλων εισροών που αφάνισαν τους μικροοργανισμούς και μείωσαν δραστικά τη γονιμότητα του εδάφους. 



Έμεινα ιδιαίτερα ικανοποιημένος από την τοποθέτηση της Διευθύντριας του Μουσείου της κ. Τσιγαρίδα η οποία άνοιξε διάπλατα τις πόρτες του Μουσείου για την προβολή των εκλεκτών προϊόντων του Νομού. Στην ίδια κατεύθυνση υποσχέθηκε να συνεργαστεί και ο Δήμαρχος Γιαννιτσών και συνάδελφός μου Γεωτεχνικός κ. Γρηγ. Στάμκος που δυστυχώς έφθασε στο τέλος, μια και η εκδήλωση για την Γενοκτονία των Ποντίων που ξεκίνησε μια ώρα νωρίτερα από την ομιλία, δεν του επέτρεψε να φθάσει έγκαιρα.
Οι παριστάμενοι επιβεβαίωσαν τις διαπιστώσεις μου και συμφώνησαν με τις προτάσεις μου. Να περιορίσουμε σταδιακά τη βαμβακοκαλλιέργεια μέχρι την πλήρη εξάλειψη, αν όχι απαγόρευση, από τους λόφους της Πέλλας και να την αντικαταστήσουμε με την Αμπελοκαλλιέργεια.
Βέβαια το εγχείρημα δεν είναι εύκολο. Χρειάζεται εκπαίδευση των παραγωγών, συνεργασία μεταξύ τους σε ομάδα (ευτυχώς υπάρχει ομάδα αμπελοκαλλιεργητών και ο πρόεδρός της ήταν παρόν στην ομιλία) και προσεκτική προετοιμασία της στροφής στη νέα καλλιέργεια.
Οι 40.000 και πλέον επισκέπτες του Μουσείου (αυξάνονται κάθε χρόνο) θα αποτελέσουν μια μεγάλη αγορά για τα προϊόντα εφόσον βέβαια είναι ποιοτικά και άριστα συσκευασμένα. Το ένδοξο παρελθόν του Μακεδονικού Βασιλείου θα μας δανείσει τα ονόματα για καλαίσθητες επωνυμίες και αν υπάρχει μεράκι, το εγχείρημα θα στεφθεί με επιτυχία.
Έτσι δεν θα χρειαστεί να αντλούμε νερό από βάθη που ξεπέρασαν τα 400 μέτρα, θα αρχίσει να αντιστρέφεται η ρύπανση των υδροφορέων με νιτρώδη και νιτρικά ( οι κάτοικοι αγοράζουν εμφιαλωμένο νερό), θα αυξηθεί η απασχόληση και τα εισοδήματα των κατοίκων μάλιστα θα είναι και πιο σταθερά.
Το μόνο εμπόδιο αφορά τα παράδοξα της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής που επιβάλλει περιορισμούς στην Αμπελοκαλλιέργεια και δεν αναγνωρίζει (παρόλα που διαφημίζει το πρασίνισμά της) την ανάγκη ορισμένων περιοχών να εγκαταστήσουν καλλιέργειες χαμηλής ρύπανσης, χαμηλών απαιτήσεων σε νερό και λιπαντικά στοιχεία που έχουν μακρά ιστορία και είναι άμεσα συνδεδεμένες με την ιστορία και την παράδοση του τόπου.

Αν στις Βρυξέλλες πηγαίνουν κομματικά στελέχη με άγνοια ξένων γλωσσών, μειωμένα επαγγελματικά και επιστημονικά προσόντα  και άγνοια των ουσιαστικών προβλημάτων της Ελληνικής γεωργίας αυτά θάναι τα αποτελέσματα. 

Σάββατο 16 Μαΐου 2015

50 Χρόνια Γεωργικών Εφαρμογών

Του Γεωργίου Α. Δαουτοπούλου


Στις 5 Μαΐου 2015, το Εργαστήριο Γεωργικών Εφαρμογών και Αγροτικής Κοινωνιολογίας της Γεωπονικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, γιόρτασε τα 50 χρόνια από την ίδρυσή του.
Ανάμεσα σε παλιούς φοιτητές, εκλεκτά στελέχη δραστήριων επιχειρήσεων της χώρας, νέους φοιτητές, προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς και καθηγητές, νυν και τέως, έγινε μια αναδρομή από τον δεύτερο στη σειρά διαδοχής διευθυντή του, τον Καθηγητή Λουκά Ανανίκα και ακολούθησε μια σύντομη αναφορά στο παρόν και μια ομιλία από στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το μέλλον του συστήματος διάδοσης πληροφοριών και καινοτομίας στον αγροτικό χώρο των κρατών μελών της ΕΕ.
Ως μέλος και εγώ του προσωπικού του (άμισθος από το 1969 και έμμισθος από το 1971 μέχρι την παραίτησή μου το 2010) θα ήθελα αυτόκλητος να κάνω μια αναδρομή σε αυτήν την εορταστική επέτειο μια και δεν θα είμαι παρόν, ούτε στα 75 και πολύ περισσότερο στα 100 χρόνια από την ίδρυσή του!
Οι Γεωργικές Εφαρμογές ιδρύθηκαν στην Ελλάδα το 1950 κατά τα πρότυπα του Αμερικάνικου Συστήματος το οποίο είχα την ευκαιρία να μελετήσω κατά τις μεταπτυχιακές μου σπουδές στην Αμερική. Οι Γεωργικές Εφαρμογές ήταν αυτές που συνέβαλαν στο Γεωργικό θαύμα της Ελλάδος. Μια χώρα που δεν μπορούσε να διαθρέψει τον πληθυσμό της, ιδιαίτερα μετά την έλευση του τεράστιου κύματος των προσφύγων, κατάφερε μέσα σε λιγότερο από 3 δεκαετίες, να αυξήσει τη γεωργική παραγωγή σε επίπεδα πρωτόγνωρα που για άλλες χώρες χρειάστηκαν 100 και πλέον έτη.
Με την ένταξη της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση άρχισε και η παρακμή των Γεωργικών Εφαρμογών στη χώρα μας μια και τα στελέχη της αφοσιώθηκαν, σχεδόν αποκλειστικά, στην εξυπηρέτηση του γραφειοκρατικού έργου που απαιτούσαν οι διαδικασίες των αγροτικών επιδοτήσεων.
Δυστυχώς, συνεχίζεται και στις μέρες μας. Τις τελευταίες 2 δεκαετίες, αναδιοργανώσεις στη διοικητική διάρθρωση του Δημόσιου τομέα, δεν οδήγησαν σε βελτίωση του προσφερόμενου έργου. Το ρόλο της διάδοσης και εφαρμογής νέων βελτιώσεων στον αγροτικό τομέα, ανέλαβε δυστυχώς ο ιδιωτικός τομέας που φυσικά δεν αποτελεί και τον πλέον αντικειμενικό και ανιδιοτελή φορέα διάδοσης. Ενδεικτικό της κατάστασης είναι ότι σήμερα κυκλοφορούν 200 ποικιλίες βάμβακος, δεκάδες ποικιλίες υβριδίων καλαμποκιού και οι παραγωγοί βομβαρδίζονται με πληροφόρηση την οποία αδυνατούν να αξιολογήσουν.
Πρέπει όμως να επισημάνουμε και δύο άλλες αρνητικές εξελίξεις ή παράγοντες που εμποδίζουν το ρόλο των Γεωργικών Εφαρμογών στη χώρα μας. Ο πρώτος έχει να κάνει με τους ίδιους τους αγρότες παραγωγούς. Όπως και στην υπόλοιπη κοινωνία, για να μην κατηγορούμε μόνο τους γεωργούς και κτηνοτρόφους, είμαστε γεμάτοι από ξερόλες. Όλοι είναι ικανοποιημένοι με αυτά που ξέρουν και δεν αισθάνονται την ανάγκη να ψάξουν για κάτι καινούργιο, για κάτι διαφορετικό. Το έχω δει και στους αιρετούς και στα στελέχη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης σε μια προσπάθεια να συμβάλουμε στην επίλυση του τεράστιου προβλήματος της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων, διαδίδοντας την κομποστοποίηση των φυτικών υλικών, ιδιαίτερα στην Ελληνική ύπαιθρο.
Απότοκος αυτής της στάσης είναι και η δεύτερη διάσταση του προβλήματος. Η παθητική στάση των παραγωγών στο θέμα της ενημέρωσης. Περιμένουν την πληροφορία να έρθει στα αυτιά τους τηρώντας μια εντελώς παθητική στάση, αντί για μια ενεργητική στάση. Να την αναζητήσουν οι ίδιοι στα γνωστά κανάλια που σήμερα, με τη διάδοση της πληροφορικής, μπορούν να μεταφέρουν την πληροφόρηση με ασήμαντο κόστος και με ασύλληπτες ταχύτητες.
Οι Γεωργικές Εφαρμογές είναι εξίσου απαραίτητες και σήμερα μια και πολλοί αναμένουν την πολυπόθητη έξοδο από την κρίση στον αγροτικό τομέα. Αν έχουμε πάψει να αυτοσχεδιάζουμε, είναι καιρός να καθίσουμε και να προβληματιστούμε για το σχεδιασμό ενός αξιόπιστου και αποτελεσματικού συστήματος ενημέρωσης και διάδοσης καινοτομιών στον αγροτικό χώρο.


Πέμπτη 14 Μαΐου 2015

Για Μια Γεωργία της Γνώσης και της Αειφορίας 

Του Γεωργίου Α. Δαουτοπούλου


Αυτός θα είναι ο τίτλος της ομιλίας μου την προσεχή Κυριακή στο Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Πέλλας. Η ομιλία γίνεται στα πλαίσια της συμμετοχής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πέλλας στον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων με το γενικό θέμα: «Μουσεία για μια κοινωνία με προοπτικές», με σκοπό τα Μουσεία να προβάλλουν πρότυπα για μια κοινωνία λιγότερο καταναλωτική, πιο ανοικτή σε συνεργασίες και με σεβασμό στα οικοσυστήματα.
 Την Κυριακή 17 Μαΐου και ώρα 12:00 στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση με τίτλο: «Βιώσιμη αγροτική παραγωγή στην Πέλλα. Εικόνες από το χθες, ιδέες για το αύριο». Κύριος ομιλητής θα είναι ο καθηγητής της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Γεώργιος Δαουτόπουλος, με θέμα: «Η γεωργία της γνώσης και της αειφορίας».
Για την αγροτική παραγωγή στην Αρχαία Πέλλα θα μιλήσει ο Χαράλαμπος Τσούγγαρης, αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πέλλας. Θα ακολουθήσει περιήγηση στο Μουσείο με το ίδιο θέμα. Την εκδήλωση θα χαιρετίσει η δρ. Ελισάβετ Τσιγαρίδα, Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πέλλας. Η είσοδος στο Μουσείο θα είναι ελεύθερη για τους συμμετέχοντες στην εκδήλωση.

Ως μια πρόγευση των όσων θα τονίσω στην ομιλία μου θα ήθελα να επισημάνω ότι η Γεωργία στην Πέλλα ακολουθεί μια στρεβλή πορεία η οποία πρέπει άμεσα να διορθωθεί. Οι λόφοι που περιβάλλουν την Πέλλα και είχαν παραδοθεί στην βαμβακοκαλλιέργεια αποτελούν κλασσικό παράδειγμα κακοδιαχείρισης του αγροτικού περιβάλλοντος. Το βαμβάκι είναι για τον Κάμπο των Γιαννιτσών. Όχι για αυτούς τους λόφους, όπου για να εξασφαλίσουν το αναγκαίο νερό κατέβαζαν τις αντλίες όλο και πιο βαθιά. Λέγεται ότι έφτασαν να αντλούν από βάθος 300 και πλέον μέτρων.
Οι λόφοι αυτοί είναι ιδανικοί για Αμπελοκαλλιέργεια και για την παραγωγή εκλεκτών κρασιών που θα μπορούσαν με ονόματα δανεισμένα από το ένδοξο παρελθόν του Μακεδονικού Βασιλείου να αποτελέσουν αναμνηστικά δώρα των δεκάδων χιλιάδων επισκεπτών του αρχαιολογικού χώρου. Ταυτόχρονα η αμπελοκαλλιέργεια θα εξασφάλιζε μεγαλύτερο και σταθερότερο εισόδημα για τους γεωργούς της περιοχής ενώ είναι μια καλλιέργεια άριστα προσαρμοσμένη στις εδαφοκλιματικές συνθήκες της χώρας μας.

Να θυμίσουμε στους κατοίκους της περιοχής ότι η αμπελοκαλλιέργεια ήταν ευρύτερα διαδεδομένη στην περιοχή από τους χρόνους του Οθωμανικού ζυγού. Η Μητρόπολη των Γιαννιτσών είναι ο μοναδικός Ιερός Ναός της χώρας που έχει χτιστεί όχι με άμμο, ασβέστη και νερό, αλλά με άμμο, ασβέστη και κρασί!. Ναι με κρασί, γιατί όταν ο τοπικός θρησκευτικός ηγέτης των Μουσουλμάνων έμαθε ότι οι Χριστιανοί είχαν εξασφαλίσει άδεια από την υψηλή Πύλη το 1858 για να ανεγείρουν Ναό, θύμωσε αλλά του ήταν αδύνατο να εναντιωθεί στην απόφαση του Πασά. Έτσι, απαγόρευσε την πρόσβαση των Χριστιανών στα νερά της περιοχής, πιστεύοντας ότι αυτό θα οδηγούσε σε ματαίωση των σχεδίων τους. Ένας όμως Χριστιανός έριξε την ιδέα. Αντί για νερό, να χρησιμοποιήσουν κρασί από τα βαρέλια όλων των Χριστιανών της πόλης και των γύρω χωριών. Όπερ και εγένετο με τα θυρανοίξια να τελούνται το έτος 1867.

Τρίτη 12 Μαΐου 2015

Βιοποικιλότητα σε Αγρόκτημα

Του Γεωργίου Α. Δαουτοπούλου

Όλοι οι οικολόγοι την εκθειάζουν, αλλά λίγοι έχουν τη δυνατότητα να την κάνουν πράξη και να την βιώνουν ακόμη και στη γεωργία που είναι γνωστό πως απλοποιεί τα οικοσυστήματα με τις μονοκαλλιέργειες τις οποίες εισάγει.
Το κτήμα σιτοβολώνας, ακατάπαυστα για πάνω από 40 και πλέον χρόνια, πριν αρχίσει να γνωρίζει μια άλλη φιλική προς το περιβάλλον μεταχείριση, πριν από 15 έτη. Οι γαιοσκώληκες απόντες, όπως επίσης και το φυσικό και ζωογόνο τριφύλλι. Έκανε την εμφάνισή του 5 ολόκληρα χρόνια μετά την παύση της σιτοκαλλιέργειας. Η εξήγηση απλή. Η υπολειμματική δράση των ζιζανιοκτόνων που χρησιμοποιούνται στην σιτοκαλλιέργεια φθάνουν ακόμη και στα 5 χρόνια. Ακόμη και ο μικρός αυτός σπόρος του τριφυλιού, είναι προικισμένος από τη φύση με την ικανότητα να διαγνώνει ότι το περιβάλλον δεν είναι ευνοϊκό για τη βλάστησή του και καλά θα κάνει να συνεχίσει το λήθαργό του. Από τότε παίρνω μαθήματα από τη φύση που παραμένουν ζωντανά και ανεξίτηλα στη μνήμη μου και νοιώθω την ανάγκη, σαν δάσκαλος για μια ζωή, να τα μεταλαμπαδεύω. 
Αρχές του Μάη, ανηφόρισα στο πατρικό κτήμα στην Καστοριά για τις πρώτες καλλιεργητικές φροντίδες στον καρυδεώνα. Περπάτησα λίγο στο κτήμα, θαυμάζοντας την ποικιλότητα στην αυτοφυή βλάστηση, πριν ανέβω στο τρακτέρ και αρχίσω το έργο της κοπής του χόρτου. Είχε ξεπεράσει τα 30 εκατοστά και έπρεπε να κοπεί για να επιστρέψει πίσω στο έδαφος και σε πιο εύκολα αφομοιώσιμη μορφή, τα πολύτιμα θρεπτικά στοιχεία που είχε συγκεντρώσει.
Καθώς συνέχιζε η κοπή και οι διάδρομοι με το κομμένο χόρτο φάρδαιναν, έκαναν την εμφάνισή τους πουλιά που τσιμπολογούσαν έντομα και σπόρους που τώρα τους ήταν πιο ορατά και εύκολα στη συλλογή. Μου έκανε εντύπωση ένα σε μέγεθος μεγάλου σπουργιτιού με λοφίο στο κεφάλι που απομακρύνονταν μόνο όταν το τρακτέρ έφθανε σε απόσταση 3 περίπου μέτρων από το σημείο που βρίσκονταν. Μου άρεσε η φιλικότητά του. Λίγο αργότερα το προσδιόρισα. Ήταν ο Κατσουλιέρης ή Κορυδαλλός ο λοφιοφόρος.
Σε λίγο διέκρινα και ποντίκια που έφευγαν τρομαγμένα γιατί τα περίμενε βίαιος θάνατος, αν παρέμεναν στις θέσεις τους και περνούσαν από πάνω οι λεπίδες του καταστροφέα. Δυστυχώς όμως για μερικά από αυτά καραδοκούσε ένας άλλος φτερωτός εχθρός που αψηφούσε την παρουσία και τον θόρυβο του μηχανήματος. Πλησίαζε στα 6-10 μέτρα και από ένα κλαδί εφορμούσε μόλις ένα ποντίκι έσπευδε να απομακρυνθεί αναζητώντας καταφύγιο στην άκοπη βλάστηση. Με 2-3 χτυπήματα με το ράμφος το ακινητοποιούσε και πιάνοντας γερά πετούσε προς το μέρος της φωλιάς του. Ο εχθρός του εχθρού ήταν οι κάργες. Οι κάργες τις οποίες γνώρισα από τα παιδικά μου χρόνια σε ένα χωριό του κάμπου των Γιαννιτσών και για τις οποίες έχω καταθέσει τη βιωματική μου εμπειρία βρήκαν, όπως φαίνεται, εξαιρετικές λιχουδιές. Σε πάνω από 6 περιπτώσεις ήμουν μάρτυρας του πολύ αποτελεσματικού κυνηγιού τους. Θα μου πείτε, αφού υπάρχουν ποντίκια στο κτήμα, δεν υπάρχουν και φίδια; Και βέβαια υπάρχουν. Ένα από αυτά μου το αποκάλυψαν πάλι οι κάργες, καθώς σκοτωμένο από τον καταστροφέα, τσιμπολογούσαν τα εντόσθια του.
Να λοιπόν πως η φύση διασφαλίζει την ισορροπία και δεν επιτρέπει σε ένα είδος να πολλαπλασιαστεί σε μεγάλους αριθμούς. Σε μια ισορροπημένη φύση για κάθε είδος υπάρχει και ο εχθρός του που διασφαλίζει τον έλεγχο του πληθυσμού του. Ακόμη ένα μάθημα από τη φύση.

Εφημερίδα ΟΔΟΣ Καστοριάς 25/6/2015